Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 279

V-VI  əsrlərə aid Mingəçevir daş qabartmasında müqəddəs 

ağacın sol və sağında üzbəüz dayanmış iki tovuz quşu  əks 

edilmişdir. Daşın xarici səthinin çopurlaşmasına baxmayaraq, 

qabartmanın təsvirlərində plastik ifadə  və dürüst rəsm özünü 

göstərməkdədir. Quşların boğazlarındakı lentlər (qüdrət və hökm 

nişanəsi) kompozisiyanın dinamikliyini və plastikliyini artırır. 

Maraqlı burasıdır ki, qabartmada tovuz quşları dirilik 

ağacının, həyat ağacının keşiyində durmuş vəziyyətdə təsvir edilir. 

Xanlar rayonundan tapılmış tunc dövrünün qara gil qablarında da 

buna bənzər cızma rəsmlər vardır. Orada dirilik ağacı svastika 

şəkilli iki günəş  təsvirinin  əhatəsində verilmişdir. Belə müqayisə 

göstərir ki, günəş, od əcdadlarımızın təsəvvürünə görə  həmişə 

həyatın xidmətində olmuş, onu himayə etmişdir. Daşın yuxarı 

hissəsində onun bütün perimetri boyu yazılar vardır. Bu yazıların 

qrafik quruluşunu və dövrün tarixi şəraitini nəzərə alaraq onların 

alban və ya qədim türk yazıları olduğu ehtimal edilir. Nəticə 

etibarı ilə qeyd etmək lazımdır ki, qabartmalı daşın yaradılması 

sasani-atəşpərəstlik ideyalarının Azərbaycanın türk qəbilələri 

arasında təbliğ edildiyi bir vaxta təsadüf etmişdir. 

Kəc üzərində hazırlanmış süvari təsviri isə VIII əsrə aiddir. 

Bu qabartmada süvarinin başı  və atın qıçları qalmamışdır. 

Heykəltəraş  ən kiçik əşyaları belə  təfərrüatı ilə verməyə 

çalışmışdır. Bunun nəticəsində süvarinin geyimi və qoşqu 

alətlərinin ornament bəzəkləri yaxşı  nəzərə çarpır.  Əsər bədii 

təsirə malik olmaqla, kəc üzərində  ən qədim Azərbaycan 

qabartması kimi çox qiymətlidir. 

İkinci qrupa daxil olan dairəvi heykəllər plastika sənətinin 

bu dövrdə daha çox inkişaf etdiyini sübut edir. Bu qrupa gil, tunc 

və daş heykəllər daxildir. Əksər hallarda qadın fiqurlarından ibarət 

olan sxematik və kobud gil heykəlciklər Mingəçevir və  Xınıslı 

kimi qədim mədəniyyət mərkəzlərində,  İsmayıllı,  Şəmkir, 

Qutqaşen və s. rayonlarda tapılmışdır. Onları dörd qrupa bölmək 

olar. Birinci qrupa daxil olan heykəlciklər ölü ilə birlikdə  qəbirə 

basdırılırdı ki, axirət dünyasında mərhumun bütün əziyyətlərini 

çəksin ona xidmət etsin (tunc dövründə bu məqsədlə qulları 

öldürüb qəbirlərə basdırırdılar, alban dövründə isə onlar gil 

---