Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 278

və düzbucaqlı möhürlüyündən istifadə edirdilər. Metal rəsmlərdə 

ay motivinin müxtəlif variantları cızılmışdır. 

Uçar rayonunda III əsrə aid olan maraqlı bir gemma parçası 

tapılmışdır. Onun üzərində  ağacda oturub fleyta çalan 

heyvanabənzər bir varlıq təsvir edilmişdir. 

Qədim Azərbaycanda həkkaklıqdan mal sahibini göstərən 

möhür, insanları  bədxah ruhlardan qoruyan tilsim və  bəzək kimi 

də istifadə edilirdi. Tilsim olan gemmalarda ilahi qüvvələrin, 

qədim totemlərin, allahların, xeyirxah ruhların təsvirləri verilirdi. 

Həkkaklıq sənəti qədim Azərbaycanda təsviri sənətin 

inkişafını  və  səciyyəvi xüsusiyyətlərini  əyani surətdə göstərən 

mötəbər mənbələrdəndir. 

Heykəltəraşlıq Qafqaz Albaniyası incəsənətinin ikinci 

dövründə (I-VII əsrlər) tərəqqi tapmışdır. Qədim plastik sənətin 

müxtəlif nümunələrini üç qrupda ümumiləşdirmək olar. Birinci 

qrupa qabartma tipli təsvirlər, ikinci qrupa dairəvi heykəllər, 

üçüncü qrupa isə qəbirüstü abidələr daxil edilir. 

Birinci qrupu Mingəçevirdən tapılan ucları qoyun, ilan başı 

şəklində oyulmuş gümüş bilərziklər, daşdan, kəcdən hazırlanmış 

əsərlər və gildən yoğurulmuş keramik nümunələr təşkil edir. 

Zərgərlik sənəti bəhsində deyildiyi kimi, bilərziklər  ən 

qədim dini əqidələrdən olan totemizmlə  əlaqədar olaraq heyvan 

başları ilə bəzədilmişdir. Belə bilərziklər e. ə. IV-I əsrlərə və e. I 

əsrinə aiddir. Lakin daha əvvəlki dövrlərdə tunc bilərziklər metal 

kultu ilə əlaqədar olaraq insanları qorumaq «qüdrətinə» malik idi. 

Odur ki, qədim azərbaycanlılar belə bilərzikləri həm qollarına 

həm də qıçlarına salırdılar. Bu ayin qədim insanların metala, tunca 

oddan törəmiş, od qüvvəsinə malik ilahi bir varlıq kimi pərəstiş 

etmələrinin nəticəsi idi. Lakin zaman keçdikcə  əcdadlarımız 

metalların sirrinə daha çox bələd olur və dərk etməyə başlayırdılar 

ki, tunc, gümüş adi şəkildə insanı qoruya bilməz, onlarda ilahi 

qüvvə yoxdur, çünki onları insan özü yaradır və  şəkildən-şəklə 

salır. Ulu babalarımızın bu «kəşfindən» sonra ustalar tunc və 

gümüş bilərziklərə  və eləcə  də başqa metal əşyalara totem 

allahların surətini  əlavə etməklə, onların ilahi «qüvvəsini» bərpa 

etmiş oldular. 

---