Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 280

heykəlcikləri ilə əvəz edilirdi). İkinci qrupa daxil olan fiqurlar da 

dini animistik təsəvvürlər nəticəsində yaranmışdır. Ölü ilə yanaşı 

qəbirə qoyulmuş bu heykəlciklərdə guya dəfn edilmiş adamın 

ruhu  əbədi olaraq yaşayacaqmış. Axirət dünyasında ölüləri 

əyləndirmək məqsədi ilə yaradılmış heykəlciklər üçüncü qrupu 

təşkil edir. Dördüncü qrupda isə müxtəlif allahları  təmsil edən, 

xəstəlik «köçürülmüş» və s. fiqurlar cəmlənir. 

Tunc və daş heykəllərdə daha mürəkkəb kompozisiya, 

müxtəlif plastik forma və  bədii xüsusiyyətlərə rast gəlirik. Mum 

qəliblərdə tökülmüş tunc heykəllər içərisində Mingəçevirdə 

tapılmış maral (I əsr), Cənubi Dağıstandan tapılmış tovuz, keçi və 

qaz fiqurları (V-VII əsrlər) xüsusi yer tutur. Bu heykəllər məişətdə 

müxtəlif vəzifələr daşımışdır: maral öz zəngi ilə  bədxah ruhları 

qovub dağıdan və  qəbiləyə himayəkarlıq göstərən ilahi qüdrətli 

totemin fiqurudur, tovuz fiquru isə  ətirli tüstü verən qab kimi 

işlədilmişdir. Belə qablarda yandırılan bitkilərin tüstüsü guya evi 

bədxah ruhlardan, bəd nəzərlərdən qoruyurmuş (bu cür bitkilərdən 

biri də üzərlikdir). Keçi və qaz heykəllərindən su qabı kimi 

istifadə edilmişdir. 

Naxçıvanda tapılmış tunc süvari heykəli (VII əsr) 

Azərbaycan hökmdarı Cavanşirin yeganə plastik obrazıdır. Bu 

əsərdə Cavanşir zərif bir gəncin surətində  təsvir edildiyi halda, 

Azərbaycan dövlətinin rəmzi olan at fiquru daha əzəmətli və daha 

qüdrətlidir. 

Daş heykəllərdə monumentallıq kimi yeni plastik keyfiyyət 

ortaya çıxmışdır. Bunu, Xınıslıdan tapılmış heykəllərdə aydın 

görürük. Belə heykəllər e. d. I minilliyin sonunda və eramızın ilk 

əsrlərində yaradılmışdır. Şamaxı rayonunun Dağkolanı kəndindən 

tapılmış heykəl də bu qrupa daxildir. Bu vaxta qədər Xınıslı 

heykəlləri qədim bütlərin, allahların heykəli hesab edilirdi. Yeni 

fərziyyəyə görə isə bu əsərlər qədim türk ayinlərindən birinə - 

ölünün ruhunun onun qəbri üstündə qoyulmuş heykəlində 

yaşaması əqidəsinə həsr edilmişdir. 

Tovuz rayonunun Qəribli kəndindən tapılmış qadın heykəli 

(I-VII  əsrlər) məhsuldarlıq, bərəkət ilahəsinin obrazıdır. Belə 

heykəlləri o vaxt hər evdə qoyurmuşlar ki, evdən ruzi əskik 

---