Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 322

idi. 

Miflərdə  əcdadlar kultunda və totemizmdə  cəmiyyətin 

qəbilə-tayfa təşkilinin əlaqələri öz əksini tapmışdır. Mifologiyada 

dünyanın, təbiətin yaranmasının öz izahı, şərhi mövcud olmuşdur. 

Ən qədim dövrlərdə, nə  səmanın, nə  də yerin olmadığı dövrdə 

kainat formasız qaranlıq xaos kimi təsəvvür edilirdi. Bir mifə 

görə, həmin formasız qaranlıqda iki ruh (yaxud allah) - İn və Yan 

yarandı və onlar dünyanı qaydaya salmağa başladılar. Sonralar, bu 

ruhlar bir-birindən ayrıldılar. Yan ruhu səmanı,  İn ruhu isə yeri 

idarə etməyə başladı. Belə hesab edilir ki, onlar qaranlığın kobud 

hissəciklərindən heyvanları, quşları, balıqları  və digər canlıları, 

yüngül hissəciklərdən isə insanları yaratmışlar. Digər mifə görə 

isə insanlar allah Fu-si ilahə Nyuyva tərəfindən yaradılmışdır. 

Üçüncü bir mifə görə isə ilk mifik insan Panqu balta ilə qaranlığa 

zərbə endirir və  nəticədə bütün yüngül və  təmiz olanlar yuxarı 

qalxan səmanı yaradırlar, ağır və çirkli şeylər isə aşağı enərək yeri 

yaradır. 

Kainatın mənşəyi haqqımda miflərdə naturfəlsəfənin ilk, 

qaranlıq və bəsit də olsa belə rüşeymləri görünür. Hakim mifoloji 

şüur (təfəkkür) e.ə. birinci minilliyə qədər hökm sürmüşdür. 

İbtidai icma cəmiyyətinin dağılıb öz yerini yeni bir 

cəmiyyətə verməsi nəticəsində belə miflər aradan çıxmadı. Bir 

sıra miflər qədim Çin kosmoqonik konsepsiyalarının tərkib 

hissəsinə çevrilmişdir. Bu, hər şeydən əvvəl, İn və Yan ruhlarına  

dair yayılmış miflərə aiddir. Artıq  İn və Yan kainatın yaranması 

və inkişafında mühüm rol oynayan qüvvələrə çevrilirlər. 

Bir sıra mifoloji obrazların sonrakı  fəlsəfi traktatlarda 

mühüm yer tutması heç də  təsadüfi deyildir. E.ə. V-III əsrlərdə 

yaşayan filosoflar tez-tez miflərə müraciət edirdilər. Onlar həqiqi 

idarəçilik və insanın düzgün davranış normaları haqqında öz 

konsepsiyalarmı yaratmaq üçün miflərdən istifadə edirdilər. 

Bununla yanaşı, konfusiçilər miflərin tarixiləşməsini həyata 

keçirirlər. Buraya qədim miflərin süjet və obrazlarım mifdən azad 

edib, tarixi don geydirmək də daxildir. «Qədim Çin mifləri» 

kitabının müəllifi Yuan Ke yazırdı ki, konfusiçilərin əsas məqsədi 

bütün mifoloji personajların hərəkətlərini insaniləşdirmək idi ki, 

---