Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 328

Həmin fikir bir daha sübut edirdi ki, söhbət gedən dövrdə fəlsəfə 

din və əxlaq bir-biri ilə qırılmaz tellərlə bağlı idi. 

İn hakimi Pan-gen xalqı  xəbərdar edirdi ki, mənim üçün 

yaxım və uzaq fikri yoxdur. Kim cinayət törədirsə, ölümə 

məhkum olunacaq, kim xeyirxahlıq (yaxşılıq) edərsə, öz əməlinə 

görə  şöhrətləndiriləcəkdir. Deməli, burada hakimlik, yüksək 

nəsildən olmaq, qohumluq və s. əsas yerdə durmur, əsas yerdə 

əxlaqi normalar durur. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, Şan 

sülaləsi xüsusilə Çjou sülaləsi dövründə artıq ibtidai, siyasi, əxlaqi 

fəlsəfə yaranmağa başlamışdır ki, bu barədə  də Çin 

mifologiyasında material tapmaq mümkündür. Öz məzmununa 

görə quldarlıq sinfinin əxlaqi etik normaları sürətlə 

mürəkkəbləşməyə başladı. Nəticədə  həmin normalarda hakim 

sülalənin mənafeyi ön plana çıxarıldı. Yəni Pan-Genin və sonrakı 

bir sıra hökmdarların dedikləri tezliklə unudulmağa başladı. 

Həmin xüsusiyyətlər təkcə  Şan və Çjou dövrünün 

fəlsəfəsinə xas olan cəhət deyildir. Təxminən bütün qədim Çin 

fəlsəfəsi siyasi-əxlaqi baxışlarla sıx  əlaqədar olmuş, həmin  əlaqə 

nəsli-iyerarxiya sistemi ilə bağlı olmuşdur. Bu əlaqə  təkcə 

quldarlıq dövründə deyil, feodal münasibətlərin dövründə  də 

mövcud olmuşdur. Mifoloji bazaya əsaslanan qədim Çin fəlsəfəsi 

elə əvvəldən siyasi-əxlaqi xarakter daşımışdır. 

Qədim Çin mədəniyyəti  əski dövrlərdən yazılı  mənbələrlə 

zəngin olmuşdur. Hələ e.ə. XV əsrdə Çində heroqlifik yazı sistemi 

mövcud olmuşdur. Burada 2 min-dən çox heroqlifdən istifadə 

olunmuşdur. Çinlilər uzun əsrlər boyu ipək üzərində natural 

rənglərlə yazmışlar. Bizim eraya yaxın onlar mürəkkəb və kağızı 

kəşf etdilər. Bu dövrdə heroqliflərin sayı üç mini ötdü. Bizim 

eranın ikinci əsrində 10 minə, III əsrdə isə on səkkiz minə çatdı. 

Rəssamlıq, sənətkarlıq və s. geniş inkişaf etmişdir.  İki-üç 

mərtəbəli evlərin tikilişi, büllur qablar istehsalı  və s. bu 

qəbildəndir. Məbədlər və qəsrlərin tikilişi davam etdirildi. E.ə. III 

əsrdə Çində külli miqdarda imperator sarayı tikilmişdir. 

Riyaziyyat, astronomiya, ulduz kataloqu, təbabət, musiqi 

alətləri və s. böyük inkişaf yolu keçmişdir. Qədim çinlilər oxlu 

texniki kəşflər etmişlər. Maqnit cihazı, kompasın ilk nümunəsi, su 

---