Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 326

tanımırdılar. 

Dərin sosial gərginlik və ziddiyyətlər güclü ideoloji 

mübarizə ilə müşayiət olunurdu. Elə buna görə  də sosial-siyasi 

çaxnaşmalar dövründə belə Çində  mədəniyyət və  fəlsəfənin 

inkişafı dayanmır, əksinə daha da tərəqqi edirdi. 

Zadəganlar və məmurlar «Səma», «Tale» ideyasını daha da 

inkişaf etdirməyə  cəhd edirdilər.  Bu  da  təsadüfi deyildir. Çünki 

həmin ideya onların hakimiyyətinin saxlanılması üçün zəmanət 

verirdi. 

Aristokratiyaya qarşı müxalifət kimi formalaşan yeni sosial 

qruplar öz baxışlarını irəli sürərək səmaya etiqad ideyasına qarşı 

çıxırdılar. Onlar səma ideyasına tamamilə yeni bir məna və 

məzmun verməyə çalışırdılar. Həmin təlimlərdə tarixi təcrübənin 

düzgün anlaşılmasına cəhd edilir, idarəçiliyin «ideal qanunu» 

axtarılır, müxtəlif sosial qruplar arasında qarşılıqlı münasibətlərin 

yeni qaydaları irəli sürülür, ayrı-ayrı adamların və ölkələrin 

dünyada yeri müəyyənləşdirilir, insanın təbiətlə, (səma ilə), 

dövlətlə  və digər adamlarla münasibətlərini aşkarlamağa səy 

göstərilirdi. 

«Şi Tszin», «Şu Tszin» kimi ədəbi-tarixi abidələrdə 

bilavasitə adamların  əmək və ictimai tarixi praktikasını 

ümumiləşdirən müəyyən fəlsəfi ideyalara rast gəlmək 

mümkündür. Lakin Çin fəlsəfəsi və mədəniyyətinin çiçəklənməsi 

e.ə. VI-III əsrlərə  təsadüf edir. Ona görə  də  həmin dövrün Çin 

fəlsəfəsinin «qızıl dövrü» adlanması tamamilə həqiqətə uyğundur. 

Əslində elə  həmin dövrdə  fəlsəfi və sosioloji fikir haqqında 

mühüm  əsərlər o cümlədən, «Dao-de tszin», «Lun yuy», «Mo-

tszı», «Men-tszı», «Çjuan-tszı», «Quan-tszı», «Li-Tszi» və s. 

əsərlər yaranmışdır. Elə  həmin dövrdə öz konsepsiyası  və 

ideyaları ilə Lao-tszı, Konfusi, Mo-tszı, Çjuan-tszı, Men-tszı, 

Syun-tszı,  Şan-Yan və Xan Feyt-tszı kimi mütəfəkkirlər yaşayıb 

yaratmışlar. Elə  həmin dövrdə Çin fəlsəfə  məktəbləri - daosizm, 

konfusiçilik, moizm, legizm, naturfilosoflar yaranıb inkişaf 

etmişlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, Şan və Çjou sülalələri dövründə 

siyasi sistem getdikcə daha da təkmilləşdirilmişdir. Quldarlıq 

---