Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 81

əvəzini ödəyərəm”, onda o, ödəməni verməlidir.  Əgər o imtina 

etsə, onda quldan məhrum olur”. 

Qanunlar qul sahibinin mənafeyini güdürdü. Oğurluq etmiş 

quldan o məhrum olmurdu, oğurluq malın əvəzini ödəyib yenə də 

öz quluna sahib olurdu. Qulun həyatına qəsd heç bir cəza ilə 

nəticələnmirdi. Maddələrin birində deyilir: "Əgər kimsə qulu, 

yaxud kənizi vurarsa, o da ölərsə  və bunu həmin kəs qəsdən 

etməmişsə, onda o, qulun əvəzinə bir adam verməlidir. Təminat 

üçün  əmlak da verməlidir" Köləliyin  əsas mənbəyi müharibələr 

olmuşdur. Uğurlu müharibələr ölkəyə xeyli əsir verirdi. Əsirlər 

het mətnlərində arnuvala, yəni "Əsir aparılmış adam" adlanırdı. 

Əsirləri qul kimi satır, bir hissəsini mükəlləfiyyətə cəlb edirdilər. 

Het qanunlarında ailə məsələlərinə müəyyən yer verilmişdir. 

Ata ailədə qeyri-məhdud hakimiyyətə malik idi. Qadının hüquqi 

vəziyyəti ağır idi. Ümumiyyətlə, qanunlarda qadın və kişi 

münasibətlərinə  həsr edilmiş bir sıra maddələr vardı. Məsələn: 

"Əgər kişi qadını atırsa, onda onu sata bilər. Qadını alan adam 12 

şekel gümüş verməlidir". Başqa maddədə qadının kişiyə eyni 

münasibəti əks olunmuşdur: "Əgər qadın kişini qovursa, uşaqları 

ona verməlidir. Kişi övladlarını özü ilə götürməlidir". Ailədə 

nəinki övlad, eləcə  də  əmlak müəyyən hüquqi qaydalara əsasən 

ərə, yaxud arvada çatırdı. Buna görə qanunun bəzi maddələri 

arvadın ata evindən gətirdiyi cehiz barədə  də hüquq normaları 

müəyyən etmişdi. Maddələrin birində deyilir: "Əgər kimsə evlənir 

və arvadı (öz evinə) gətirir, onda həmin adam onun cehizinə  də 

sahib olur. Əgər qadın vəfat edərsə, onun əmlakı kişinin (ərin) 

olmalı  və cehizi həmçinin kişiyə çatmalıdır.  Əgər qadın atası 

evində  vəfat edərsə  və  uşaqları qalarsa, onda kişi (əri) cehizi 

almamalıdır". Qanunlar ərin vəfatından sonra dul arvadın qaynı ilə 

(ərin qardaşı ilə) kəbin kəsdirməyə  və ona ərə getməyə icazə 

verirdi.  Əgər mərhumun qardaşları yox idisə, onda dul arvad 

qayınatasına  ərə gedə bilərdi. Bunlar göstərir ki, qız  ər evinə 

həmişəlik köçürülürdü, əri vəfat etsə belə həmin evi tərk etməməli 

idi. Məsələ ailə daxilində  həll olunurdu. Het ailəsində patriarxal 

qaydalar hökm sürürdü. Hakim sülalə ailələrində isə hakimiyyətə 

vərəsəlik Elam və Misirdə olduğu kimi, ana xətti ilə aparılırdı. 

---