Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 84

ittifaqı üzərində qələbəsini şərh etmişdir. Bununla əlaqədar, Hatti 

və Kaneş hökmdarlarının adı  çəkilmişdir. Bu rəvayətin 

yaranmasına  İkiçayarasında baş vermiş  həqiqi tarixi hadisə  təsir 

göstərmişdir. Orada Naram-Suenin "Qələbə abidəsi" daş 

kitabəsində Lullubi hökmdarı da daxil olmaqla düşmən ittifaqının 

məğlub olunmasından bəhs edilir. Beləliklə, het rəvayətlərinin 

kökləri  İkiçayarasında baş vermiş siyasi hadisələrlə bağlı 

olmuşdur. Məhz buna görə  də,  İkiçayarası etnik terminologiyası 

(umman-manda) olduğu kimi təkrar olunmuş, lakin hadisələr 

qədim Anadolu mühitinə uyğunlaşdırılmışdır. Rəvayətin het 

variantı  əsasında ehtimal edilir ki, hələ e.ə. III minilliyin ikinci 

yarısında qədim Anadoluda erkən dövlət qurumları mövcud 

olmuşdur. Bunlar şəhər-dövlətləri şəklində meydana gəlmişdilər. 

Het  ədəbiyyatında  Şumer-Akkad təsiri başqa sahələrdə  də 

özünü göstərmişdi. Hetlər mixi yazı sistemini İkiçayarasından 

mənimsəmişdilər. "Gilqameş haqqında dastan" het dilinə tərcümə 

edilmişdi. Şumer-Akkad mətnlərindən istifadə etmək və dili başa 

düşmək üçün üçdilli lüğətlər tərtib olunurdu. Bunlardan biri 

şumer-akkad-het lüğəti idi. Hurri əfsanələri (Kumarva əsatiri) het 

dilinə  tərcümə olunmuşdu. Hurri təsiri onomastika və dini 

təsəvvürlərdə özünü təzahür edirdi. Dərs vəsaitləri tərtib olunurdu. 

Mitanni mənşəli Kikküli atçılığa həsr olunmuş vəsait yazmışdı. 

Hetlər rəsmi  ədəbiyyat nümunələri yaratmışdılar. III 

Hattuşilin "Tərcümeyi-hal" xüsusiyyəti daşıyan yazısı erkən 

ədəbiyyat nümunələrindən biri hesab edilə bilər. Hadisələr birinci 

şəxsin adından nəql edilir. Burada Hattuşili uşaqlıq dövrünü 

göstərir, zəif səhhətə malik olduğunu söyləyir və  İştar ilahəsinə 

ithaf olunmasını qeyd edir. O, əyalət hökmdarı olanda ilahə İştar 

ona arxa olur, paxıl və qarınqulu düşmənlərinin öhdəsindən 

gəlmək üçün ona qüvvət və mətanət verir. Hattuşilin qardaşı Urxi-

Teşub onun rəqiblərinin tərəfinə keçib, idarə etdiyi şəhərləri 

əlindən alanda, Hattuşili qardaşının tabeliyindən çıxır və üsyan 

qaldırır. O, üsyanın səbəbini belə izah edirdi: "Lakin mən ona 

qarşı üsyan qaldırsam da, bunu qüsurlu vasitə ilə, yəni xaincəsinə 

etmədim, onun cəng arabasına həmlə etmədim, evdə ona hücum 

etmədim, mən ona (açıq) müharibə elan etdim (və dedim): - Sən 

---