Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 93

Davud Hanaan şəhəri Qüdsü tutub ölkənin paytaxtı elan etdi. 

Davudun oğlu Süleymanın hakimiyyəti dövründə dövlət 

aparatı möhkəmləndirildi. Misir, Finikiya, Suriya və  cənubi 

Ərəbistanla ticarət  əlaqələri quruldu. İnşaat işləri vüsət aldı, 

Finikiyadan peşəkar memar və nəqqaşlar dəvət olundular. Qüdsdə 

möhtəşəm Yahve məbədi və gözəl imarətlər tikildi. 

Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinin mədəniyyəti yerli kənani 

tayfalarının nailiyyəti  əsasında inkişaf tapmışdı.  İlk zamanlar 

Misir və İkiçayarası mədəniyyətinin burada güclü təsiri olmuşdu. 

Əhali qonşu xalqların yüksək mədəniyyətini yerli mühitə uyğun 

tətbiq edirdi. Bunun nəticəsində  Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinin 

əhalisi özünəməxsus mədəniyyət yaratmışdı.  İncəsənət sahəsində 

müəyyən nailiyyətlər  əldə etmişdilər. E.ə. II minillikdə qala və 

məbəd tikintiləri geniş yayılmışdı. Məbəd divarlarında təsvirlər 

verilmirdi. E.ə. VIII-VI əsrlərdə Yerusəlim (Qüds) kahinləri insan 

və heyvanların təsvirini qadağan etmişdilər. Hətta allah Yahve 

belə  təsvir olunmurdu. Allah və müqəddəslərin  şəklinin qadağan 

edilməsi İslam dinində də qalmışdır. 

Şərqi Aralıq dənizi əhalisi əlifba sistemli yazı yaratmışdılar. 

E.ə. II minillikdə burada Misir heroqlif yazısından və 

İkiçayarasının mixi yazılarından istifadə edirdilər. Həmin dövrdə 

Bibldə 100 işarədən ibarət hecalı yazı növü icad etmişdilər. Bu 

protobibl yazısı adlanır. Bu işarələri yadda saxlamaq daha asan 

idi. Protobibl yazı  işarələri yeni yazı sisteminin yaradılmasına 

təsir göstərdi.  İşarələrin sayını azaldıb sait səsləri ləğv etməyə 

başladılar. Saitlə samit səslər bir işarədə  əks olunurdu. Bunun 

nəticəsində sadələşdirilmiş yazı sistemi yaradıldı. Uqaritdə belə 

yazılı  hərflərin sayı 30-a çatırdı. Finikiya yazısı  təkmilləşmiş 

əlifba sistemi təşkil edirdi. Finikiya əlifbası  yəhudi və aramilər 

tərəfindən qəbul edildi. Aramilər isə bu əlifbanı Hindistan və 

mərkəzi Asiyaya kimi yaydılar. Qərbdə yunanlar müəyyən 

dəyişikliklər etməklə Finikiya əlifbasını  mənimsədilər. Yunanlar 

bu  əlifbanı soldan sağa yazmağa başladılar və bir neçə sait səsi 

əlavə etdilər. Bir sıra hərf adları Finikiya adlarını saxlamışdı. 

Məsələn, "əlif (Finikiya dilində "öküz" deməkdir), "beta" (həmin 

dildə "ev" deməkdir). Beləliklə, Finikiya əlifbası  qərb və  şərq 

---