Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 96

arasında mümkündür. Nilə nisbətən bu çayların artıb-azalma 

rejimi dəqiq olmurdu. Çünki həmin çaylar müxtəlif hava 

bölgələrindən keçdiyindən rejimin dəqiqləşdirilməsi qeyri-

mümkün idi. 

Mesopotamiya torpağı  hələ  ən qədim dövrlərdən özünün 

məhsuldarlığı ilə seçilir. Bunu biz antik dövrün qüdrətli tarixçiləri 

Herodot, Teofrast və başqalarının  əsərlərində  də aydın görə 

bilərik. Lakin İkiçayarası ölkəsinin  ərazisində  əkinçiliklə  məşğul 

olmaqdan ötrü bir sıra kompleks işləri görmək lazım idi və həmin 

işlər bütün il boyu həyata keçirilməli idi. 

E.ə. VII-VI minilliklərdə  əkinçi və maldarlar münbit 

torpaqlar və yaxşı otlaqlar axtarıb tapmaq üçün dağlıq yerlərdən 

Fərat və  Dəclə çayları vadisinə enməyə  məcbur oldular. Onlar 

bataqlıqlar arasında qamış və gildən komalar tikir, mal-qara otarır, 

toxaların köməyi ilə kiçik torpaq sahələrini  əkib becərirdilər. 

Həmin dəhşətli dövrlərdə  əhali bataqlıq qızdırmasından, 

əqrəblərdən və saysız-hesabsız həşəratlardan  əziyyət çəkirdi. 

Şirlər adamlara və sürülərə hücum edirdi. Qamışlıqlarda yaşayan 

qabanlar  əkin sahələrini məhv edirdilər. Çay daşqınları komaları 

dağıdır, adamları suda məhv edirdi. Bəzən Fərat və Dəclə çayları 

qovuşaraq coşqun selə çevrilirdi. Bu vaxt İkiçayarası adamlarına 

elə  gəlirdi ki, bu sel bütün dünyanı basır. Çayların daşması-

Cənubi  İkiçayarasının ilk sakinləri üçün qorxunc və  təhlükəli 

düşmən idi. Sonralar yaranacaq «Nuhun tufanı» mifinin əsasını 

Dəclə və Fərat çaylarının daşmasında axtarmaq düzgün olardı. 

Cənubi Mesopotamiyada ilk dövlətlər e.ə. IV-III 

minilliklərdə yaradılmışdır. Dəclə  və  Fərat çaylarında baş verən 

daşqınlar Mesopotamiyada “Dünya tufanı haqqında”  əfsanənin 

yaranmasına səbəb olmuşdu. Bu çayların sahilləri becərilirdi. 

Burada xurma “həyat ağacı” adlanırdı. E.ə. IV-III minilliklərdə 

Mesopotamiya ərazisində Şumer, Akkad, Ur və s. qədim dövlətlər 

yarandı. Beləliklə, IV-III minilliklərdə Mesopotamiyada quldarlıq 

quruluşu və dövlət meydana gəldi. Kəndlilər varlılardan asılı olur 

və aldıqları borcu qaytara bilmədikdə qula çevrilirdilər. 

Mesopotamiyada qulları “gözlərini yuxarı qaldırmayanlar” 

adlandırırdılar. Burada yaranmış dövlətlər arasında müharibə 

---