Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 95

MESOPOTAMİYA MƏDƏNİYYƏTİ 

Ön Asiyanın çox hissəsi dağlardan və yaylalardan ibarətdir. 

Yunanca Mesopotamiya adlanan qədim  İkiçayarası ölkəsi Ön 

Asiyada yerləşir. Ön Asiyanın çox hissəsi dağlar və yaylalardır. 

Qafqazdan cənubda olan dağlardan başlayan Fərat və  Dəclə 

çayları  İran körfəzinə tökülür. Dəclə  və  Fəratın orta və  aşağı 

axarlarında yerləşən ölkə qədim dövrlərdən məşhur və qüdrətli bir 

dövlət kimi tarixə düşmüşdür. Cənubi Mesopotamiya qısa sürən 

qışda yağışlar yağır, hər yer keçilməz gil palçıq olur, yazda isə 

dağlarda qar əriyir, Dəclə  və  Fərat çayları daşıb sahilləri basır, 

daşqından sonra hər yer yaşıllığa qərq olur. Hələ Paleolit 

dövründə Mesopotamiyada ilk insanlara təsadüf edirik. Neolit 

dövründə isə insanların  İkiçayarası  ərazilərində  məskunlaşması 

sürətlənir, daha mütərəqqi təsərrüfat növünə keçmək zərurətini 

yaradır. Köçəri həyat tərzindən oturaq həyat tərzinə keçid 

əkinçiliyə, maldarlığa, sənətkarlığa meydan açır. 

E.ə. VII-VI minillikdə Mesopotamiyada insanlar 

məskunlaşdı. Dağlıq yerlərdən gələn insanlar Cənubi 

Mesopotamiyada toxa əkinçiliyi və maldarlıqla məşğul olmağa 

başladılar. Qədim Mesopotamiyada yazı sistemini şumerlər 

yaratmışlar. E.ə. IV minillikdə piktroqrafik (şəkilli) yazı, daha 

sonra mixi yazılar meydana gəldi. Yazı materialı gil lövhələr idi. 

E.ə. III minillikdə mixi yazı sistemi geniş yayıldı. Bütün Ön 

Asiyada mixi yazıdan istifadə olunurdu.  

Arxeoloji qazıntılar sübut edir ki, ən qədim dövrlərdə bu 

ərazi keçilməz bataqlıqlardan ibarət olmuşdur. Tarixçilərin 

fikrincə,  İkiçayarasının cənub hissəsi Fərat və  Dəclə çaylarının 

gətirdikləri çöküntülərdən  əmələ  gəlmişdir, torpağı isə gillidir. 

Qısamüddətli qış zamanı burada leysan yağışlar yağır, torpaq 

keçilməz palçığa çevrilir. Yazda dağlarda qar əridikdən sonra hər 

iki çay daşaraq geniş sahələri basır və bataqlıq yaranır. Burada nə 

metal, nə də meşə olmasa da, çayların lili ilə gübrələnmiş torpaq 

suvarıldıqdan sonra xeyli dərəcə münbit olur. 

Dəclə çayının suyu Fəratdan artıqdır və buna görə də axını 

da güclü olur. Dəclə  və  Fəratın suyunun artması dağlardakı 

qarların əriməsindən asılı idi. Qarın əriməsi isə fevral-may ayları 

---