Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 88

qoyun piyi kimi dağlansın". Qədim hetlər ovsunun təsirinə 

inanırdılar. 

Het dövründə varlığını saxlayan əfsanələrin bir hissəsi hat 

ənənəsi ilə bağlıdır. "İlluyank haqqında əfsanə" hat mənşəli hesab 

edilir. Əfsanədə tufan allahının əjdaha, yaxud ilan əndamlı əjdaha 

İlluyank ilə mübarizəsi əks olunmuşdur. Adətən bu hekayət Yeni 

il (yaz) bayramında söylənilirdi. Guya əjdaha  İlluyankın 

öldürülməsi ilə Yeni il başlanırmış. Əfsanəvi hekayət iki rəvayət 

şəklində mövcud idi. Bir rəvayətə görə, tufan allahı  İlluyankla 

mübarizədə  məğlub olur. Bu halda Tufan kömək üçün bütün 

allahlara müraciət edir. İlahə  İnara ona köməyə  gəlir.  İnara 

müxtəlif içki növləri hazırlayır və  İlluyankı balaları ilə birlikdə 

ziyafətə  dəvət edir. İçkidən  şişmiş  İlluyank öz yuvasına girə 

bilmir. İlluyankın əl-qolunu bağlayırlar. Tufan gəlib onu öldürür. 

İkinci rəvayətə görə,  İlluyank tufan allahı üzərində  qələbə çalır, 

onun ürəyini və gözünü çıxardır, evində saxlayır. Tufan ürək və 

gözünü qaytarmaq üçün hiylə işlədir. O, yoxsul bir adamın qızına 

evlənir, ondan bir oğlu olur. Oğlan həddi-buluğa çatandan sonra, 

əjdaha  İlluyankın qızına evlənir. Tufan oğluna tapşırıq verir ki, 

"arvad evinə gedəndə, mənim ürəyimi və gözümü ondan istə". 

Beləliklə, Tufan ürək və gözünü geriyə alır. Bundan sonra o, 

İlluyanka qalib gəlir. 

Hat əsatirləri ilə bağlı olan digər folklor nümunəsi "ölən və 

dirilən allah Telepinin" adı ilə bağlıdır. Rəvayətə görə, bitki allahı 

Telepinin atası tufan allahı ilə mübahisə edir, nədənsə qəzəblənir 

və qeyb olur. O, qeyb olmağa elə  tələsir ki, "sağ başmağını sol 

ayağına geyinir, sol başmağını sağ ayağına geyinir". Telepin qeyb 

olandan sonra sanki həyat dayanır. Rəvayət nəql edir: "duman 

pəncərələri tutdu, evi tüstü bürüdü. Ocağın közü sönmüş, 

allahların nəfəsi kəsilmişdi, qoyunlar, öküzlər pəyədə 

qurumuşdular. Qoyun quzunu, inək buzovu yaxına buraxmırdı. 

Buğda və taxıl göyərmirdi, inək, qoyun daha döllənmirdi, qadınlar 

hamilə olmurdu, olan da doğmurdu. Dağlar quruyur, ağaclar 

quruyur, heç nə göyərmirdi. Otlaqlar qurudu, bulaqlar qurudu, 

ölkədə aclıq başladı, adamlar və allahlar acından ölürdülər". 

Yəqin ki, folklorda qışın gəlməsi və quraqlıq mövzuları  əks 

---