Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Zehni tərbiyənin ikinci vəzifəsi şagirdləri tədqiqatçılıq ba­ca­rıq və qabiliyyətlərinə yönəltməkdir. Şagirdləri araşdırıcılığa, axatarıcılığa yönəltmək, onlara müstəqil çalışmaq, müstəqil bilik qazanmaq bacarıq və vərdişlərini aşılamaq lazımdır. Şagirdlərin tədqiqatçılq fəaliyyəti onlara məlum olmayan faktların, nəzəri bilik­lərin və fəaliyyət üsullarının açılması kimi başa düşülə bilər. Bu yol­la şagirdlər müxtəlif fənlərin tədrisi prosesində tədqiqatın əsas me­todları ilə tanış olur, bilikləri sərbəst və müstəqil əldə etmək ba­ca­rığına yiyələnirlər. Şagirdlərin tədqiqatçılıq bacarıqları bilikləri müs­təqil qazanmaq, onları araşdırmaq, müqayisə və təhlillər apar­maq, ümumiləşdirmək üçün intellektual praktik bacarıqlar sis­te­midir.

Təlim prosesi və zehni inkişaf bir birilə sıx əlaqəlidir. Təlimin keyfiyyəti zehni qabiliyyətlərin inkişafına və zehni tərbiyənin ye­ri­nə yetirilməsinə qüvvətli təsir göstərir. Bu baxımdan tədris ma­terialı yadda saxlamaq üçün verilməməli, o şagirdlərin zehni təfəkkürünü inkişaf etdirməli, onları axtarıcılığa, daha yeni biliklər qazanmağa sövq etdirməli, dərsdə hər bir şagirdin idraki fəallığı tə­min olun­ma­lıdır.

Şagirdləri tədqiqatçılıq bacarığına yiyiləndirmək üçün onlara təcrübə və müşahidələr aparmağa, praktik işlər yerinə yetirmələrinə şərait yaradılmalıdır. Şagirdlərin tədqiqatçılıq metodu ilə iş apar­ma­ları özündə müşahidə, eksperiment, modelləşdirmə, sınaqdan keçir­mə kimi metodları özündə birləşdirir.

Tədqiqatçılıq bacarığının yerinə yetirilməsində modelləşdir­mə metodunun xüsusi yeri vardır. Bu metod vasitəsilə hər hansı pro­se­sin modeli hazırlanır

Qeyd edək ki, məktəblinin tədqiqatçılıq bacarıq və qabiliy­yət­ləri yuxarı siniflər üçün xarakterik olsa da, bunu kiçik məktəbli yaş döv­ründən başlamaq lazımdır. Məktəblinin tədqiqatçılıq ba-ca­rıq­larına yiyələnməsi, onun intellektual səviyyəsini yüksəldir, dün­ya­gö­rüşünü genişləndirir, zehni təfəkkürünü, müstəqil düşünmə və bilik qazanma qabiliyyətini inkişaf etdirir, əqli mühakimələr, təhlil-lər, ümumiləşdirmələr aparmasına kömək edir ki, bütün bunlar da məktəblinin təhsilinə uğurlar qazandırır.

Zehni tərbiyənin üçüncü vəzifəsi şagirdləri bilik, bacarıq və vərdişlərlə silahlandırmaqla onlarda elmi dünyagörüş və fəlsəfi dünyagörüş formalaşdırmaq, fakt və hadislərə elmi və fəlsəfi dünyagörüş baxımından yanaşmağı öyrətməkdir. Elmi dünyagörüş - yəni, insan təcrübi elmlərin nailiyyətləri əsasında var­lıq aləmi barəsində ümumi bir nəzər əldə etmiş olur. Fəlsəfi dün­ya­görüş isə əqlin səyləri və elmi dəlillər vasitəsi ilə əldə etdiyi nə­zə­riy­yə və təcrübəyə öz xüsusi fikri və düşüncəsi olur. Bu da mək­təb­linin yaradıcı, düşüncəsi, tənqidi təfəkkürü sayəsində mümkün olur.

İnsanlarda elmi dünyagörüşün əsası hələ kiçik yaşlarından qoyulur. Bu sistemli təlim müəssisələrindəki, təlim prosesində tə­lim-tərbiyə prinsiplərinə riayət etməklə ayrı-ayrı fənlərin tədrisi prosesində həyata keçirilir. Təbii və dəqiq elmlərin tədrisi pro­se­sində təbiətin sirləri açılır, humanitar fənlərin tədrisi prosesində isə cə­miyyətin inkişaf qanunlarını mahiyyəti dərk edilir və s. Ma­te­rial­ların tədrisi prosesində əsası qoyulan elmi dünyagörüş sinif­dən­kənar tədbirlər vasitəsilə möhkəmləndirilir və inkişaf etdirilir.

Məktəbli hər yanda öz elmi, biliyi ilə öz ziyalılığını gös­tər­məli, elmli və ədəbli danışmalı, məsələlərə elmi nöqteyi nəzərdən ya­naş­malıdır.

İntellektual səviyyəsi yüksək olan insanlar ictimai-siyasi və tə­biət hadisələrinə elmi nöqteyi-nəzərdən, elmi əsaslara istinad edə­rək yanaşır. Bu isə onlarda elmi dünayögörüş formalaşmasına səbəb olur.