DərsliK İqtisad elmləri doktoru, professor

Õæñ÷à ÷çïêðêñê åç ò, çðçí-åçìçõ ñçéçõêììçöê çöàöëñåà êéàü æåêõ. Òñøñ ñçéçõêñç îóõç, çíêñýêïêí ðçüöøïøñøñ åçìçõêñåçñ êö÷æü­öàï ûçõþïçõêñê (÷òûøðøñ åçìçõê âç çðçí üàããëñà ýçíêïçñ ûçõþïçõ) ýëûåëãåàñ öòñõà, ãàïàñ üêööçöêñê õæñ÷àìà àêå æ÷ðçí òïàõ. Ïàíêñ çð­÷ççñêñ åçìçõê öçõú òïøñðøÿ çðçíïç ðùçììçñ òïøñåøäøñåàñ âç çðçí üàããë üçðêñ åçìçõêñ ÷çõíêá üêööçöê òïøá, ðùçììçñ íçðêììç÷ç áçõàáçõ òïåøäøñåàñ, õæñ÷à úàí÷êíê òïàõàã êéàúê çðçìêñ ðçüöøïø íêðê, ìçñê çðçí üàããëñëñ âæõêïðçìçñ üêööçöê òïàñ êéàúê åçìçõ íêðê ýëûëÿ æåêõ. Ãæìå æ÷ðçí ïàéëðåëõ íê, ðçñúçç÷ç Ôæ÷÷ê ðùö÷çãêï áêõ íà÷æ­ãò­õêìà íêðê áàûðàðëÿ, çâçéêñåç êöç “ôøï õæñ÷àöë“ òïàñ áòõþ úàêéêñê ÷òõôàã õæñ÷àöë çöàöëñåà ñçéçõåçñ íæýêõðêÿåêõ. Ò, áæïç üæöàá æåêõ íê, üçõ áêõ ôøï öàüêáê ÷òõôàã àïëá, õæñ÷à àïàñà ýæâõêïç áêïçõ.

Ôæ÷÷êñêñ çöçõïçõêñåç ÷òõôàã õæñ÷àöëñëñ úòõðàïàõëñåàñ áêõê íêðê ýëûëÿ æåçñ åêúúæõæñöêàï õæñ÷à àñïàìëÿëñà åà õàö÷ îçïêñêõ. Ò, åêúúæõæñöêàï õæñ÷àñëñ ìàõàñðàöëñëñ öçáçáêñê ÷òõôàã öàüç­ïç­õê­ñêñ ðùñáê÷ïêìêñêñ ðùû÷çïêúïêìê, òñïàõëñ áàéàõà ìàûëñïë­äë âç ìà øéàãïëäë êïç çïàãçïçñåêõêõåê. Ò, ÷òõôàäëñ ãêìðç÷êñê íàôê÷àï­ïàÿ­åëõëïðëÿ õæñ÷à üæöàá æåêõ âç òñø ÷òõôàäëñ ðùçììçñ êïïçõåç îç÷êõ­åêìê õæñ÷àñëñ ðçáïçäêñç áçõàáçõ ÷ø÷øõåø. Ò, ÷òõôàäëñ ãêìðç÷êñê ðù­çììçñ æåçõíçñ, ðùçììçñ åóâõ ýçõýêâçöêñåç ìàõàñàñ õæñ÷àñë ÷çåãêã æåêõ âç áø ðùååç÷ê ùý ñçöïêñ (áàáàåàñ ñçâçìçåçí) áêõîç ìàÿàðà­öë­ñëñ àåê ðùååç÷ê öàìëïàñ 21 êïç áçõàáçõ îó÷ùõçõçí, ÷òõôàäëñ ãêìðç­÷êñê (ðùçììçñ öàüçñêñ) 21 êïïêí õæñ÷àñëñ ðçþðøöøñà áçõàáçõ ÷ø÷øõdu.

Øêïìàð Ôæ÷÷ê îóö÷çõêõ íê, þçðêììç÷åç öçõâç÷ ìàïñëé ôøï úòõ­ðà­öëñåà ýëûëÿ æåêõ âç åçìçõê òñøñ êö÷æüöàïëñà öçõú òïøñðøÿ çðçìêñ íçðêììç÷ê êïç ðùçììçñ òïø­ñøõ. Ò, ôøïø ùðøðê æíâêâàïæñ÷ õòïøñø ìæõêñç ìæ÷êõçñ öôæöêúêí çð÷çç íêðê ñçéçõåçñ íæýêõçõçí, åùÿùñùõåù íê, ôøïøñ ðêãåàõëñëñ éçõøõê òïåø­äøñåàñ ýòû âç ìàûøå àé òïðàöë þçðêììç÷ ùýùñ, æïçþç åç, áù÷óâïùíåç êã­÷êöàåêììà÷ ùýùñ ðçñúê ñç÷êþçïçõ ÷óõçåç áêïçõ. Áøñøñïà çïàãçåàõ òïàõàã, Ø.Ôæ÷÷ê þçðêììç÷ ùýùñ éçõøõê íçðêììç÷åç òïàñ ôøïøñ ðêãåàõë üàããëñåà úêíêõïçÿêõ âç ÷çåàâùï ùýùñ ïàéëð òïàñ ôøïøñ ðêãåàõëñë õæàïêéç òïøñàñ çð÷ççïçõêñ íçðêììç÷ê, ãêìðç÷ê âç ôøï åóâõêììçöêñêñ öùõç÷ê êïç ðùçììçñ æ÷ðçìê ÷çíïêú æåêõåê.

Ôæ÷÷ê ðàååê öçõâç÷ ìàõàåàñ çðçìê ðçüöøïåàõ çðçí üæöàá æåêõ âç áø áàûëðåàñ óïíçñêñ çüàïêöêñê 2 üêööçìç áóïùõ:

0. 
   Ðàååê ÿæìïçõ âç ìàûøå þçðêììç÷ ùýùñ üçãêãç÷çñ úàìåàïë âç ìà­õàõïë òïàñ ÿæìïçõ êö÷æüöàï æåçñ ÿçûöïçõ;
   

0. 
   Áøñïàõë êö÷æüöàï æ÷ðçìçñ ÿçûöïçõ.
   

Áø íòñ÷æíö÷åç ò, ãæìõê-ðçüöøïåàõ çðçìêñ üçõ÷çõçúïê êû÷êöàõ æåêïðçöê úêíõêñê öóìïçìêõ. Ø.Ôæ÷÷ê ÷àþêõïçõêñ åç çðçìêñê “ãæìõê-ðçüöøïåàõ“ àåïàñåëõàõàã, áø çöàöåà òñïàõëñ öàìëñëñ àéàåëïðàöëñë ÷çïçá æåêõåê.

Çïáç÷÷ç, Ôæ÷÷êñêñ êã÷êöàåê çöçõïçõêñêñ áàÿïëþà ðçéðøñø áø åæìêïçñïçõïç ãøõ÷àõðëõ. Áø ðçéðøñ òïåøãþà åçõêñ òïøá, òñøñ ÷ç­õçñ­ñùð æ÷åêìê éêìàïë ÷çáçãçñêñ åùñìàîóõùÿùñù ÷çÿíêï æåêõ. Ôæ÷÷ê êñîêïêö áøõèøàéêìàöëñëñ ïàìêãïê ñùðàìçñåçöê òïðàãïà, áêõêñþê òïàõàã óé óïíçöêñêñ ðêïïê öçõâç÷êñêñ üæöàáëñë àôàõðëÿåëõ. Ò, Êñîêï÷çõçñêñ ðàååê öçõâç÷êñê 250 ðêïìòñ úøñ÷-ö÷æõïêñã ðçáïçäêñåç ãêìðç÷ïçñåêõðêÿ âç çüàïêñêñ óéùñùñ åç 417 ðêïìòñ ðçáïçäêñåç ôøïïà ãêìðç÷ïçñåêõêïðçöêñê åç áøõàìà çïàâç æ÷­ðçìê ÷çíïêú æ÷ðêÿåêõ. Ôæ÷÷ê ðçüöøïåàõ ãùââçïçõêñ ÿçûöê àðêïêñç ûàö òïàñ çðçí âçõåêÿïçõêñêñ ðêãåàõëñë ðùçììçñ ãàìåàåà ãêìðç÷ïçñåêõðçìêñ ùöø­ïø­ñø àû÷àõëõåë⁵³.

Ø.Ôæ÷÷êñêñ áù÷ùñ êã÷êöàåê ñçéçõêììçöê çüàïêñêñ öàìë âç ÷çõíêáê üàããëñåà ðçöçïçåçñ áàÿïàñëõåëöà åà, ò, ðêïïê îçïêõêñ üæöàá­ïàñ­ðà­öë­ñà åàüà ýòû çüçðêììç÷ âæõêõåê. Áø ÷çÿçááùöïçõåçñ êöç ðêïïê üæöàáïàðà­ïàõëñ ðùàöêõ öêö÷æðê ðæìåàñà îçïðêÿåêõ. Àõ÷ëã ðùàöêõ ÿçõàê÷åç áø öêö÷æð ùðøðêïçÿåêõêïðêÿ úòõðàåà óïíç åàûêïêñåç êö÷æüöàïëñ üçþðê, êö÷æüïàíëñ úòõðà âç öçâêììçöê, üçð åç îçïêõïçõ áàõçåç ÷çöçââùõ ìù­õù÷ðçìç êðíàñ âæõêõ.

Øêïìàð Ôæ÷÷êñêñ êã÷êöàåê ÷çïêðê ýòû ðùüùð çüçðêììç÷ íçöá æåêõ âç êã÷êöàåê úê­íêõ ÷àõêûêñåç îóõíçðïê ìæõïçõåçñ áêõêñê ÷ø÷øõ. Ðçüé ò, çðçí åçìçõ ñçéçõêììçöêñêñ çöàöïàõëñë ãòìðøÿ, íàôê÷àïêö÷ îçïêõïçõêñêñ âàüêå ðçñáçìêñê àû÷àõàõàã, êã÷êöàåê ãàñøñàøìäøñïøãïàõ üàããëñåà ðçöçïçñê ãàïåëõðëÿåëõ. Òñøñ ÷çõçúêñåçñ êõçïê öùõùïçñ æïðê-ñçéçõê ðùå­åç­à­ïàõ öòñõàíë öêìàöê êã÷êöàå ðçí÷çáïçõêñêñ ñùðàìçñåçïçõê ÷çõç­úêñ­åçñ ãçáøï æåêïərək êñíêÿàú æ÷åêõêïðêÿdir.