DərsliK İqtisad elmləri doktoru, professor

FƏSİL 6. ÍÏÀÖÖÊÍ ÖÊÌÀÖÊ İQTİSAD ÐÇÍTÇÁÊÑÊÑ ÐÆÌÅÀÑÀ ÎÇÏÐÇÖÊ
§1. KLASSİK SİYASİ İQTİSAD MƏKTƏBİNİN

YARANMASININ TARİXİ ŞƏRAİTİ VƏ XÜSUSİYYƏT­LƏRİ

Íïàööêí öêìàöê êã÷êöàå ðçí÷çáê íêðê ÷àñëñàñ æïðê êö÷êãàðç÷ íàôê÷àïêö÷ êö÷æüöàï ùöøïøñøñ áçõãçõàõ òïðàöë êïç áêõ âàû÷åà ðæì­åà­ñà ýëûðëÿåëõ. XVI çöõåçñ áàÿïàìàõàã Êñîêï÷çõçåç úæòåàï ðùñà­öê­áç÷ïçõêñêñ åàäëïðàäà áàÿïàðàöë êïç þçðêììç÷åç íàôê÷àïêö÷ êö÷æüöàï ðùñà­öêáç÷ïçõêñêñ öùõç÷ïê êñíêÿàúë ñçéçõç ýàõôðàäà áàÿïàåë. Öòìäøñýøïøã ôõòöæöêñêñ åàâàð æ÷ðçöê, íçñå ÷çöçõõùúà÷ëñåà ýàïëÿàñ­ïàõëñ ðùúïêöïçÿðçöêñç âç ÷òõôàãåàñ ðçüõøð òïàõàã ðøéåïø çðçí òõ­åøöøñøñ öëõàïàõëñà åàûêï òïðàöëñà öçáçá òïøõ, ÷òõôàã öàüêá­ïç­õê­ñêñ «áøõèøàïàÿðàöë» áàÿ âæõêõ âç íàôê÷àïêö÷ ÷êôïê úæõðæõ ÷çöçõ­õù­úà­÷ëñà êö÷êãàðç÷ïçñçñ «ìæñê éàåçîàñïëã» úòõðàïàÿëõåë.

Íàôê÷àïêö÷ ðùñàöêáç÷ïçõê öçñàìæåç åç êñíêÿàú æåêõ âç àõ÷ëã ÷êþàõç÷ - åç íàôê÷àï ãòìøïøÿøñøñ çüçðêììç÷ïê öúæõàöëñà ýæâõêïêõåê.

Ðæõíàñ÷êïêéð áêõ êã÷êöàåê þçõçìàñ íêðê öçüñçåçñ ýëûðàäà áàÿ­ïàöà åà, íàôê÷àïêö÷ êñíêÿàúë ìòïøñà ùé ÷ø÷ðøÿ óïíçïçõåçñ ìàïñëé çñ ãàáàãþëïïàõë - Êñîêï÷çõç âç Úõàñöàåà íïàööêí öêìàöê êã÷êöàåëñ êåæ­ìàïàõë íóí öàïà áêïðêÿåê. Ãæìå æ÷ðçí ïàéëðåëõ íê, ðæõíàñ­÷ê­ïêé­ðêñ öëõàåàñ ýëûðàöëñà, êã÷êöàåê úçàïêììç÷ç åóâïç÷êñ áêõáàÿà ñç­éàõç÷êñê ðçüåøåïàÿåëõàñ ðæìïïçõ åç ÷çíàñ âæõåê. Ñç÷êþçåç, àéàå öà­üêáíàõïëã êåæìàïàõëñà îæñêÿ ðæìåàñ âæõêïåê íê, áø åà Ô.Öàðø­æï­öò­ñøñ úêíõêñç îóõç, ðæõíàñ÷êïêéðêñ óé ìæõêñê ìæñê íòñöæôöêìàìà - åóâ­ïç÷êñ êã÷êöàåê ôõòöæöïçõç ãàõëÿðàðàöë ôõêñ­öêô­ïçõêñç çöàöïàñàñ êã÷êöàåê ïêáæõàïêéð íòñöæôöêìàöëñà âæõåêìêñç åçïàïç÷ æåêõåê.

Áàÿ âæõðêÿ öòöêàï-êã÷êöàåê åçìêÿêíïêíïçõ öêìàöê êã÷êöàå æï­ðêñêñ åç ûàõàí÷æõêñåç åçìêÿêíïêíïçõç öçáçá òïåø. Ðçüé áø åóâõåç öêìàöê êã÷êöàåëñ ìæñê, üçãêãê æïðê ðçí÷çáê úòõðàïàÿðàäà áàÿïàåë íê, áø ðçí÷çáê åç öòñõàïàõ íïàööêí ðçí÷çá àåïàñåëõåëïàõ. Áø ðçí­÷ç­áê òñà îóõç “íïàööêí“ ðçí÷çá àåïàñåëõëõïàõ íê, òñøñ ðùàöêõ êã÷ê­öàå æïðêñåç åç óéùñç ìæõ ÷àôàñ áêõ ýòû ñçéçõêììçïçõê âç ðæ÷òåòïòèê ðùååçàïàõë çöï æïðê ðàüêììç÷ íçöá æåêõåê. Ýùñíê ÷çåàâùï öúæõà­öëñ­åà áàÿ âæõçñ öç÷üê üàåêöçïçõê ùðøðêïçÿåêõðçíïç ðçÿäøï òïàñ ðæõ­íàñ÷êïêö÷ïçõåçñ úçõãïê òïàõàã, íïàööêí ðçí÷çáêñ êã÷êöàåýëïàõë íà­ôê÷àïêéðêñ åàûêïê êã÷êöàåê çïàãçïçõêñê âç àöëïëïëãïàõëñë óìõç­ñêõåêïçõ. Òñïàõëñ ÷çåãêãà÷ òáìæí÷ïçõêñê ðàååê êö÷æüöàï ÷çÿíêï æåêõåê. Í.Ðàõíö ìàéëõåë íê, ðùàöêõ öêìàöê êã÷êöàå, ÷çåãêãà÷ëñ êö÷ê­ãàðç÷ê ÷çåàâùï ôõòöæöêñåçñ êö÷æüöàï ôõòöæöêñç ìóñçïåêìê éàðàñ üç­ãêãê æïðç ýæâõêïðêÿ òïøõ. Ò, íïàööêí öêìàöê êã÷êöàå àï÷ëñåà Ø.Ôæ÷­÷êåçñ áàÿïàìàõàã, íàôê÷àïêö÷ êö÷æüöàï ðùñàöêáç÷ïçõêñêñ åàûêïê àöëïëïëãïàõëñë ÷çåãêã æåçñ áù÷ùñ öêìàöê êã÷êöàåë ñçéçõåç ÷ø÷øõåø.