DərsliK İqtisad elmləri doktoru, professor

Fəsil 4. AZƏRBAYCANDA İQTİSADİ FİKRİN TƏ­ŞƏKKÜLÜ VƏ FORMALAŞMASI
Bəşər tarixində xalqların iqtisadi həyatında ideya və fi­kirlərin təkamülü, ümumdünya fikir tarixində onların mövqeyi və rolu böyük inkişaf yolu kecmişdir.

Azərbaycan və digər türk xalqlarının qədim və orta əsrlər dövrü xüsusən də IX-XIV əsrlər dövrü iqtisadi ideya və fikir­lərlə zəngin olmuşdur. Bu fikri Azərbaycan xalqının böyük mütəfəkkir alimi Nəsirəddin Tusinin hələ XIII əsrdə yazmış olduğu bəlkə də öz dövrünə görə ilk iqtisadi əsər olan "Maliyyə haqqında" traktatı təsdiq edir. Bununla yanaşı böyük mütəfək­kir Azərbaycan alimi N.Tusinin ən böyük xidməti iqtisadiyyatı öyrənən elmin mövzusu (predmeti), yeri, cəmiyyətin tərəqqi­sində rolu haqqındakı yürütdüyü nəzəri fikirlər sübut edir. O bunu nəzərdə tutaraq yazırdı: "Bu elm (ictimaiyyət) hamının xeyrinə olan birgə əməyin həqiqi və ümumi inkişafı haqqında nəzəriyyədir. Bu elmin obyekti (mövzusu) ictimai əməklə birlə­şən və beləliklə, istehsalı ən kamil təşkil edən insanlar müna­sibəti sistemidir... Deməli, hamı bu elmi öyrənməyə səy etmə­lidir ki, fəzilət sahibi olmağı bacarsın; əks halda rəftar və dav­ranışında səhvlərə yol verər".²⁰

Hər bir xalqın həyatında iqtisadi fikrin yetkinliyi onun ümumdünya iqtisadi fikir və ideyaları ilə müqayisədə aşkar olunur. Azərbaycan xalqının və cəmiyyətinin tarixi keçmişi də bizə əsas verir ki, onun görkəmli alim və mütəfəkkirlərinin iqti­sadi ideya və fikir­ləri eləcə də xalqın çoxəsrlik təsərrüfat təcrübəsi, əmək vərdiş­ləri, səyləri, çalışqanlığı, əməyə, sər­vətə münasibəti öz ifadəsini o dövrün ictimai-iqtisadi münasi­bətlərində, onları əks etdirən hadisələrdə və proseslərdə, an­layışlarda, qanun və qanunauyğunluqlarda tapır. Bu da xalqın o dövrdə yaratdıqları ədəbiyyat nümunələrində, xalq dastanla­rın­da, şifahi ədəbiyyatda və onun içindən çıxmış böyük mütə­fəkkir­lərin əsərlərində ifadə olunur.

Bu mövzuda prof. T.Vəliyev və dos. A.Həsənov çox dəyər­li "Azərbaycan iqtisadi fikir tarixi" (I kitab - 1996-cı ildə) dərc elətdirmişlər.

"Azərbaycanda iqtisadi fikrin təşəkkülü və formalaş­ması"na həsr olunan bu mövzu ilk növbədə qədim dövrlərdə Azərbaycanın iqtisadi həyatı, onun təsərrüfat və iqtisadi münasibətləri haqqında fikir və ideyaları açıqlamaqla yanaşı, Azərbaycanda baş vermiş sosial hərəkatlarının, (məzdəkilər və xürrəmilər) nəticələrini göstər­mək və orta əsrlərin iqtisadi fi­kirlərini, xüsusən də XI əsrdə Nizami Gəncəvinin və XIII əsrdə Nəsirəddin Tusinin əsərlərində iqtisadi baxışların və bunların Azərbaycan iqtisadi fikir tarixində yeri və rolu işıqlandırılmaq­dan, qədim dövrlərdə, orta əsrlərdə və XIX əsrin birinci yarı­sında Azərbaycan xalqının həyatında mövcud olan iqtisadi ha­disələri yığcam və konkret formada, ilk növbədə Azərbaycan oxucusuna, xüsusən də gənclərə çatdırmaq və həmin tarixi dövrdə formalaşan və təkamul edən iqtisadi ideya və fikirlərlə tanış etməkdən ibarətdir.