Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Məlumatın ötürücüsü: Ötürücü və mətn yaradıcısı. Əvvəlki
səhifədə məlumatı ötürənlə mətnin yazarının rollanm bir-birindən ayırdıq. Bir çox hallarda məlumatı ötürənlə mətnin yazarı bir şəxsdə təcəssüm etsə də (məsələn, bədii əsərlər, dərslik, qəzet şərhləri adətən bir müəllifin adı ilə çıxır), tərcümə yönümlü mətn təhlilində bu fərq özünü aydın şəkildə büruzə verir. Bir çox mətnlərdə ümumiyyətlə heç bir müəllifin adı olmur. Belələri adətən elanlar, qanunlar, nizamnamə, təlimat və sair praktik məqsəd üçün tərtib edilmiş qeyri-bədii mətnlərdir. Bununla belə, adı açıqlanmasa da, ümumiyyətlə müəyyənləşdirilə bilən bir şəxs olmalıdır ki, məlumatı ötürsün. Məsələn, elanda məlumatı ötürən müəyyən əmtəənin satışı ilə məşğul olan şirkətdir, qanunlarda məlumatı ötürən dövlətin qanunvericilik orqanıdır. Mətn yazannm adının çəkilməməsi belə bir nəticə hasil etməyə gətirib çıxarır ki, ya bir şəxs kimi onun bu mətnə dəxli yoxdur, ya da bir sıra mətnlərdə olduğu kimi, o, adının açıqlanmasını arzu etmir. Əgər mətn həm məlumatı ötürənin, həm də yazann adını daşıyırsa, yazann rolu adətən ikinci dərəcəlidir. Çünki o, Ö 2 iünün heç bir kommunikativ niyyətini oxucuya təqdim etmir, deməli mətndəki fikirlər onun deyil. Mətni ötürən bir şəxs, yaxud təşkilatdır. O, müəyyən bir məlumatı ötürmək üçün mətndən istifadə edir, mətnin yazan isə mətni ötürənin göstərişi əsasında, müvafiq dil və mədəniyyət normaları çərçivəsində mətni tərtib edir. Mətnin formal cəhəti, yaxud formatı daha аул bir ekspert, bəzi hallarda isə daha аул şəxslərin köməyi ilə ictimaiyyətə təqdim oluna bilər. 194 Məsələn, Azərbaycanda turistlər üçün bələdçi kitabının arxasında yazılıb: “Compiled by the Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Azerbaijan. Text: by V.Gasımov”. Turist məlumat mərkəzi səyyahlara məlumat vermək, şəhərin görməli yerlərini təqdim etmək məqsədi güdür. Bu mərkəz mətnin ötürücüsüdür. Mətnin yazan isə Qasımovdur. O, mətnin üslubi xüsusiyyətləri üçün məsuliyyət daşıyır, mətni ötürənin niyyəti üçün cavabdeh deyil. Kitabçanın ingilis, rus, Azərbaycan variantlannda da həmin məlumat verilir. Məlumat mərkəzi mətn ötürücüsü olsa da, burda mətnləri yazan аул şəxslərdir- tərcüməçilərdir. Onlann da adı kitabçada göstərilməlidir. Bu misal göstərir ki, ancaq mətn mühitindən (nəşr, istinad, biblioqrafiya və s.) mətnin yazan ilə onu ötürən şəxsin eyni adam olub olmaması bədii ədəbiyyatlli olur. Bir ad varsa, onda həmin şəxs mətnin yazarıdır. Məlumatın ötürücüsü haqqında nəyi bilmək lazımdır? Tərcümə üçün məlumatın ötürücüsü haqqında nəyi bilmək lazımdır? Bəziləri mətnin formalaşmasına müəllifin təsiri, digərləri isə müəllifin reseptora və onun sosial rolu ilə əlaqəni, sosioloji mühitin öyrənilməsini zəruri sayır. Rolu insan yox, situasiya müəyyən etdiyindən yaxşı olardı ki, müəllifin məqsədi öyrənilsin. Rol və statusu bir-birindən ayırmaq lazımdır. Zaman, məkan, mədəniyyət və ünsiyyətin əsas fiınksiyalannın müəyyən etdiyi çərçivədə tərcümə üçün ən mühüm olanı mesajı ötürənin niyyəti, reseptorlar qrupunun mədəni zəmini, məkanı, zamanı, mətn yaratmanın motivi, eləcə də intratekstual xüsusiyyətlər (özünəməxsusluq, regional və sosial dialekt, zamanla bağlı xüsusiyyətlər, biliklər) haqqında məlumatdır. Məsələn: a) əgər mətn İspanca yazılıbsa, onda müəllifin İspaniya, yaxud latın amerikasından olduğunu bilmək vacibdir, çünki Avropa və Latın Amerikası ispanlanmn dilində mənaca bir-birindən fərqlənən çoxlu sözlər var. Latın Amerikasından olan ən tanınmış yazıçılar belə İspan qəzetində ispanlar üçün yazırlarsa, şübhəsiz ki, amerikanizmlərdən istifadə edirlər, b) 195 İspaniyada nəşr olunan Kuba hekayələrində “Kubanizmlər” ispanlar üçün çıxışda şərh olunur. Bunlan başa düşmək tərcüməçi üçün vacibdir. Bunsuz nə tərcümə etmək, nə də orijinalın effektini yaratmaq mümkündür. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|