Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Reseptor  və  reseptor  yönümünün  əhəmiyyəti,  Tərcüməyö- 
nümlü mətn təhlillərinin hamısında reseptor böyük əhəmiyyətə 
200 

---

malikdir. Onun kommunikativ roluna, mesaj müəllifindən nələri 
gözlədiyinə,  kommunikativ  zəmininə  {background  knowledge)f 
sosial  əhatəsinə,  mühitinə,  mətndəki  mövqeyinə,  mətndəki 
nitqinə böyük əhəmiyyət verilir. Koller və Nyubert mətni məxəz 
dil yönümlü sayırlar(21). 
Mətn ancaq bir qrup  reseptorlar üçün nəzərdə tutulmaya da 
bilər, məsələn: elmi publisistikanı uşaqlar, yeniyetmələr, yaşlılar, 
alimlər və qeyri-alimlər də oxuya bilər. Tərcümə nəzəriyyəsində 
reseptorun əhəmiyyəti hamı tərəfindən etiraf olunsa da, tərcümə 
praktikasında buna əhəmiyyətin verilməməsi təəccüb doğurur. 
Məxəz  mətn  reseptoru  tərcümə  mətni  reseptoru  ilə 
müqayisədə.  Bütün  təhlil  boyunca  mütərcim  reseptor  yönümlü 
məxəz  mətndəki  tekstual  elementləri  tapır.  Tərcümə  mətni 
həmişə  məxəz  mətnin  reseptorlanndan  fərqli  reseptorlara 
ünvanlandığından  bu  elementlərin  adaptə  edilməsi  xüsusi 
əhəmiyyət daşıyır. 
Məsələn, əgər mətn baş vermiş bir hadisə haqqında Amerika 
qəzetlərinin birində dərc olunmuş reportaj isə, deməli  o, böyük 
oxucu  kütləsinə  ünvanlanmış  olur.  Bunun  üçün  xüsusi  oxucu 
qrupu  yoxdur.  Oxucunun  diqqətini  cəlb  etməkdən  ötəri  müəllif 
sensasiyalı bir başlıq, üstəgəl əlavə, informativ sərlövhələr seçir 
və  hər  abzasın  əvvəlində  yerləşdirir.  Mətndə  iki  foto  verilir. 
Bütün  bunlar  oxucunu  həvəsləndirmək,  onun  diqqətini  cəlb 
etmək  üçündür.  Ancaq  bu  mətn  bir  jurnalist  üçün  tərcümə 
olunarsa  və  həmin  tərcümənin  təşəbbüskan  həmin  jurnalist  özü 
isə  (çünki  həmin  mətndəki  məlumat  onu  maraqlandınr),  onda 
tərcümədə bu həvəsləndirici elementlər artıqdır. Kiçik sərlövhələr 
hətta çaşdmcı eifekt də doğura bilər. 
Hər bir tərcümə reseptoru məxəz mətnin reseptorundan ən azı 
bir şeylə fərqlənir: onlar ayn-ayn mədəniyyətlərin nümayəndələri, 
ayn-ayn  dillərin  daşıyıcalandır.  Ona  görə  də  tərcümə  heç  vaxt 
orijinal kimi eyni reseptora ünvanlanmır. 
Adresat  təsadüfi  reseptorla  müqayisədə.  Əvvəlcə  müəyyən 
bir mətni oxuyacaq və ya dinləyəcək adresat (mesaj ötürənin 
201 

---

mətni  ünvanladığı  şəxs,  yaxud  şəxslər)  ilə  təsadüfi  reseptoru 
bir-birindən  fərqləndirmək  lazımdır.  Ola  bilsin  ki,  mətn 
sonunculara  ünvanlanmayıb,  məsələn:  kimlərsə  təsadüfən 
televiziya  ilə  parlament  müzakirəsinə  baxırlar.  Belə  hallarda 
təsadüfi  ad-  resat  ikinci  dərəcəli  adresatdır,  məsələn:  siyasətçi 
müsahibə zamanı ona verilən sualı cavablandırdıqda, şübhəsiz ki, 
onun  cavabı  müsahibəni  götürənə  yox,  özünün  seçicilərinə 
ünvanlanmış olur. 
Real adresatla təsadüfi adresatm mesajı dərki də müxtəlif ola 
bilər. Bunun ünsiyyət iştirakçılan üçün də, xüsusilə tərcümədən 
danışdıqda, nəticəsi müxtəlif ola bilər. Onda mütərcim mətnin bu 
iki qrupdan hansına ünvanlandığını müəyyən etməlidir. 
Elə bir məqam yarana bilər ki, mütərcim özü təsadüfi rcsep- 
tor  ola  bilər.  Əgər  məxəz  dil  daşıyıcısı  şifahi  tərcümə  zamanı 
hədəf dili passiv şəkildə bilirsə, yaxud əgər tərcümə orijinal ilə 
birlikdə  yan-yana  çap  olunubsa,  məxəz  dil  daşıyıcısı,  yaxud 
məxəz  dili  müəyyən  qədər  bilən  iştirakçı  tərcümə  ilə  orijinalı 
müqayisə edir. Beləliklə o, ikinci dərəcəli reseptor olur. O, təkcə 
məlumatın özü ilə yox, onun hansı yolla, hansı tərzdə tərcümənin 
oxucusuna  ötürülməsi  ilə  də  maraqlanır.  Bu  cür  resep-  torlann 
olacağı  təqdirdə  yaxşısı  budur  ki,  mütərcim  əsərin  girişində  öz 
tərcümə strategiyasını açıqlasın.