Dərslikdə təbiətdən istifadəyə dair bir çox məsələlər, konsepsiyalar

VI  FƏSİL 
TƏBİƏTDƏN  İSTİFADƏNİN  İQTİSADİ  SƏMƏRƏSİ 
6.t. Təbiəti mühafizə tədbirlərinin qiymətləndirilməsi 
Təbiəti  mühafizə  və  yeni  təbii  ehtiyatların  xərcləri 
müqabüində  böyük  nəticələr  əldə  etmək  olar.  Yaxud  da  təbii 
sərvətlərin  istehsalına  çəkilən  xərcləri  azaltmaqla  dəyişməz 
nəticələrə nail olmaq olar. Keçmiş SSRİ respublikalannda təbiətdən 
istifadənin  effektliyi  aşağı  idi.  Rusiyada  kağız  məhsulu  və  karton 
istehsalı vahidinə müasir texnologiyalar tələb etdiyindən 5-6 dəfə 
çox  meşə  qırmaq  lazım  gəlirdi.  Məhsul  vahidinə  Rusiyada 
Yaponiya və AFR-ə nisbətən 3 dəfə çox, ABŞ-a nisbətən isə 2 dəfə 
çox  enerji  sərf  olunurdu.  Başqa  sözlə  desək  istehsalat  həddindən 
artıq  təbii  ehtiyatlar  tutumuna  malik  idi. Sərt  iqlim  şəraitinə  görə 
Rusiyada xərclər çox ola bilər, lakin həmin xərcləri xeyli azaltmaq 
olar.  Digər  respublikalarda  da  artıq  vəsaitlərin  sərfinə  bəraət 
qazandırmaq olmaz. 
Təbiətdən istifadənin iqtisadi səmərəsinin 
qiymətləndirilməsi zəruridir. Buraya aşağıdakılar aiddir; 
-  artıq əldə edilmiş nəticələri qiymətləndirmək; 
-  təbiətdən istifadə variantını  daha məqsədə uyğun seçmək 
və təbiəti mühafizə üzrə ayrı-ayrı tədbirlərin hazırlanması; 
-  optimal  ekoloji-iqtisadi  effektlərə  nail  olmaq  üçün  zəruri 
olan xərcləri həll etmək. 
İqtisadiyyatda həmişə resurs azlığından ən yaxşı variant 
seçmək  üçün  imkanlar  müəyyən  edilməlidir.  Bunun  üçün  xüsusi 
meyarlar,  ölçü  vahidləri  olmalıdır.  Layihəni  o  vaxt  həyata 
keçirtmək  lazımdır  ki,  o  səmərəli  olsun.  Bunun  üçün  ekoloji 
rifahları  (ehtiyatları)  qiymətləndirmək  gərəkdir.  Əslində,  bu  çox 
mürəkkəbdir,  bəzən  isə  mümkün  deyildir.  Məsələn,  qəşəng 
landşaftı məhv edib onun yerində nə isə tikmək təkcə yerli əhaliyə, 
yerli dövlətə yox, bütün bəşəriyyətə qarşı təxribatdır. 
94 

---

iqtisadiyyatda  seçim  mexanizmi  kimi  xərclərin  və 
qaydalann (nəticələrin), yaxud səmərənin müqayisə edilməsi ortaya 
çıxır. Bu yanaşma «xərclər və faydalar» analizi adını alnuşdır. 
Normal  iqtisadi  səmərə  potensial  faydanın  (V)  xərclər 
üzərində (S) üstünlüyüdür: 
V - S > 0 
(
1
) 
Təcrübədə investisiya layihələri uzun illər həyata keçi- 
rilir, ona görə də nəinki bu günki, həm də gələcək xərcləri və 
faydaları, habelə zahiri effekti müqayisə etməklə (diskontiro- 
vaniye ilə) gələcək dəyərləri bu günki vəziyyətlə müqayisə et- 
mək lazım gəlir: 
"Ä,-C, 
NPY =