Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi

1 Qar.: Camxap CoflMK. M>KOflHMHr 
ÿ ïT H 3
na*3acn. - TouiKeHT, 
2005. - B.194 -
206; KypcmoB 
f l . « ÿ fp n » H M H r 
*MMOHCnra 
mkkm o fh 3
cÿ3 
// 
KypoHOB fl. MyTonaa 
Ba 
n flp o K M a uJK n a p n. 
- ToujKem: Akademnashr, 
2010. - B.35-40; 
K^ypoHOB f l . H jix o m
6 n n a H
ë3M/iraH acap // >Ka*OH 
a fla 6 n ë T M . 
2007. - № 5. - B. 138-141.
462
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qon»dagi Shokirota do'koni, «Mahmud Torobiy»dagi isyon 
manzaralari «Bolalik» qissasidagi muqobilini yodga soladi. 
Ya’ni «Bolalik» qissasi adib bolaligida ko'rgan-kechirgan- 
larini keyincha yaratgan asarlari badiiy voqeligiga singdi- 
rib yuborganini namoyish qiladi. Avtobiografik qissaning 
borligi uchungina biz adib asarlaridagi biografik izlarni 
komil ishonch bilan ko'rsatyapmiz. Shundan ham ko'rsa 
bo'ladiki, biografik metodning qanchalik samarali bo'lishi 
birinchi galda tadqiqotchi ixtiyorida mavjud biografik mate- 
rialga bogliq bo'lib qoladi. Biografik metod kabi muallifga 
yo'naltirilgan 
psixologik, psixoanalitik
tahlil metodlarida bu 
bog‘liqlik yanada kuchli. Zéro, masalan, psixoanalitik tahlil 
amalga oshirish uchun tadqiqotchiga yozuvchining bolalik 
chog'lari, oilasi, o‘qish va mehnat faoliyati kechgan m u h it- 
xullas, hayotiga oid aniq faktik materiallar, hatto bir qarash- 
da arzimas mayda-chuydadek ko'rinuvchi tafsilotlargacha 
kerak bo'ladi. Aytish kerakki, o'zbek adabiyotshunosligida 
biografik metodning yetarli darajada samara bilan qollan- 
may kelaÿotgani ayni shu narsa - biografik materialning 
yetarli emasligi bilan izohlanadi. Mazkur holning sababi 
esa, birinchidan, shaxsiy va oilaviy arxiv yaratish an’anasi- 
ning shakllanmagani, îkkinchidan, milliy mentalitet bilan 
bogliq holda ma’lumotlaming kuchli «filtrlanishi»dadir.
Ijodiy-genetik metod biografik metodga yaqin va u bilan 
birlikda qo'llanib, badiiy asarning ijodiy tarixini o'rganishni 
maqsad qiladi. Bu metod adabiyotshunosga hayot ma- 
terialining badiiy obrazga aylanish jarayoni, badiiy matn- 
ning sayqallanish yo'lini kuzatish imkonini beradi. Maz­
kur metod adabiyotshunosning biografik materiallar bilan 
birga o'rganilayotgan asar qoralamalari, uning turli nashr 
variantlari, tarixiy hujjatlar va hokazolarni chuqur tadqiq 
etishini, konkret faktlar asosida uning yaratilish tarixi va 
omillarini ochib berishini taqozo etadi. O'zbek adabiyot­
shunosligida ijodiy-genetik metod asosida amalga oshi- 
rilgan jiddiy tadqiqotlardan biri sifatida R.Qo'chqorning
463
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A.Qahhor romanlari ijodiy tarixini yoritishga bag'ishlangan 
ilmiy ishini ko'rsatish mumkin.1
Sotsiologik tahlil metodi tadqiqotchini badiiy asar voqeli- 
gi bilan real voqeiik munosabatiari, uning tarixan haqqoniy- 
lik darajasi, hayot haqiqati bilan badiiy haqiqat munosabati 
kabi masalalarni o‘rganishga yo'naltiradi. Bu xil yondashuv 
asarning g‘oyaviy-mafkuraviy tomonlarini tahlil qilarkan, 
qahramonlarning xarakter xususiyatlari, asardagi konflikt- 
lar tabiati, obrazlar tizimi va hokazo badiiy unsurlarning 
ijtimoiy ildizlarini ochib beradi. Hayot haqiqatining badiiy 
haqiqatga aylanish jarayoni, xarakter va prototip, tarixiy 
shaxs obrazi va real tarixiy shaxs munosabati kabi ijod 
jarayoni bilan bogliq muammoiarni o'rganishda ham sot­
siologik yondashuv asos vazifasini o‘taydi. Shubhasiz, 
sotsiologik metod adabiyotshunoslikda muhim ahami- 
yatga molik, u adabiy asar bilan bog‘liq ko‘p masalalarni 
oydinlashtirishga yordam beradi. Biroq uni boshqalardan 
ustun qo'yish, adabiy asarning g‘oyaviy-badiiy xususiyat- 
larini ijtimoiy omillar bilangina izohlashga intilish - xullas, 
uni mutlaqlashtirish adabiyot uchun zararli oqibatlarga olib 
kelishi mumkinki, bunga yorqin misollarni sho‘ro adabi- 
yotshunosligidan istalgancha topish mumkin. Masalan, 
20 - 30-yillar sho‘ro adabiyotshunosligidagi