Dilorom qosimova menejment nazariyasi

10.3. R ahb arn ing boshqaruv u slu bi tu sh u n ch a si
B oshqaruv u slu b i 
- bu m a ’lum bir ra h b arn in g m en ejm en t 
jarayonida qo'llovchi o'zig a xos va o 'z g arm as usul ham da harakat- 
lari yig'indisidir.
M u tlaq o o 'x sh a sh k ishilar b o 'lm agani kabi, v azifalar ko'pligi 
sababli, m utlaqo bir xil boshqaruv uslubi ham bo'lm aydi. R ahbar 
faqat o'zig a xos x u su siy at va sifatlar vositasida faqat o'zig a xos, 
m ansub uslubda ish yuritadi. Bu m a ’noda uslub rahbarni nafaqat 
shaxs sifatidagi xususiyatlarini, balki faoliyati xususiyatlarini ifoda-
120

---

laydi. Kishilarni boshqarar ekan ra h b ar jam o an in g natijaviy m aqsa- 
dini ko 'ra biladi va uni shu m aqsad sari y o'naltiradi. R ahbar ish- 
n in g m ohiyatiga tu sh u n g a n va uni ch u q u r o 'rg a n g a n holda m uta- 
x assislar faoliyatini m ohirona birlashtirishi va yo 'naltirishi kerak.
Ishlab chiqarishni boshqarish uslubi b o shqaruv ap parati, b a r­
cha ra h b ar va m u tax assislarn in g k a tta va m urakkab faoliyatini aks 
ettiradi. M e n e jm e n tn in g h a r bir vazifasi o ‘ziga xos x u su siy atlarg a 
ega va shu sababli unga m os usullarni talab etadi. N azariy jih atd an 
boshqaruv ap p aratin in g um um iy uslubi alohida boshqaruv tash k i­
lotlari uslu blari yig 'in d isid an iborat bo'lishi kerak. Lekin am alda 
alohida ta sh k ilo tla rn in g tu rli u slu b lari o 'z a ro birlashib, bir-birini 
boyitadi, natijada, bu tu n boshqaruv ap p aratig a xos bo'lg an o'ziga 
xos m en ejm en t uslubi vujudga keladi.
H isobchining yuksak darajadagi aniqligi, m exan ik ning extiyot- 
korligi, iqtisodchining rejaliligi va boshqa bilim lar boshqaruv uslu- 
bini belgilovchi m a jm u a n in g tark ib iy qism larid an ib o rat bo'lad i, 
jam oanin g har
bir a ’zosi o 'z uslubini k iritad i va sh u y o 'l bilan 
ushbu jam oa boshqaruv uslubi vujudga keladi. K o'pincha jam oadan 
biror xodim ketib, o 'm ig a yangi kishi keladi. U, odatda, jam oada 
undan oldingi xodim egallagan joyni egallam asligi m um kin. U m av­
jud uslubga m oslashishi, jam oa ish yuritish uslubiga to 'g 'ri keluv- 
chi uslub y a ra tish i lozim . A lb atta, u n in g ishlash uslubi m e h n a t 
jam oasi uslu biga ham t a ’sir ko'rsatad i.
Z am onaviy uslub jam o an in g h ar bir a ’zosi oldiga k a tta talab 
qo'yadi va shu bilan birga o'z-o'zidan m am nun bo'lish, m a’m uriyat- 
chilik, rasm iyatchilikni inkor qiladi. Uslub ijtimoiy rivojlanish qonun- 
larini, ishlab chiqarishni boshqarish tam oyil va usullarini bilish asosida 
shakllanadi va boshqaruv m alakasi yig'indisi, kishilarni tashkil etish 
ko'nikm asi, shuningdek, shaxsiy tartiblilik bilan xarakterlanadi. Va 
nih o y at, uslub b o sh q aru v x o d im larin in g ruxiy va psixologik x u ­
susiyatlari, kuchli iroda, q a t’iylik va qo'rqmaslik, boshqa kishilar faoliya­
tini y o 'naltira olish kabilarni qam rab oladi. B undan tashqari rahbar 
ta s a w u r etish, aniq fikr yuritish, qayishqoqlik, ilmiy fikrni tush u n a 
olish va yetkaza olish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
R ahbar m en ejm en t, iqtisodiyot va m oliya, huquq, sotsiologiya 
va pedagogika asoslarini bilishi lozim. Bu fanlar b u tu n m enejm ent-
121

---

ga ilmiy qarash lar tizim ini y aratish im konini beradi. M en ejm en t 
faqat ilmiy bilim larga ega bo'lishni em as, balki boshqarish s a n ’atini 
b ilis h n i h am ta la b q ila d i. B o s h q a r u v n i ta s h k il e t i s h b ila n
shug'ullanuvch i, avvalo, o‘z-o‘zini tarbiyalay olishi, o'zini boshqara 
olishi zarur. B uning uchun u doimo va m untazam o‘zini-o‘zi tarbiya- 
lashi kerak. R ahbar uslubi eshitish va o ‘qish, so ‘zlash va yozish, 
y a ’ni axborotni qabul qilish v a uni boshqalarga uzatish m alakasida 
ifodalanadi. R ahbar u chun za ru r b o ‘lgan sifatlar ju m lasig a unin g
tash k ilo tch ilik qobiliyati, ish qobiliyati, kuchi, xushm uom alaligi, 
irodaliligi kiradi.
B ozor sharoitida ishlovchi rahbar va m utax assislar oldiga q a t’iy 
talablar qo'yiladi. U lar yuqori ishbilarm onlik va axloqiy sifatlarga, 
tadbirkor bo‘lishi, ahil jam oa tashkil etish va m ehnat jam oasi bilan 
davlat m anfaatlari m os kelishini t a ’m inlay olishlari kerak.
Z am onaviy rahbarlar yuqori m alakaga ega bo'lishi, istiqbolni 
ko‘ra olishi va sam arali xo'jalik yuritishga imkon yaratuvchi iqti­
sodiy fikr yuritish, shaxsiy intizomga ega bo'lish, topshirilgan vazifaga 
javobgarlik hissi bilan yondashish, g'oyalarni to 'p lash , chiqishimli 
va ishbilarm on bo'lishi kerak.
R ahbar doim o x o tirjam va o 'z ig a ishong an bo'lishi, tash ab - 
buskorlik k o 'rsatish , tavakkalchi bo'lishi kerak. Javobgarlik oldida 
qo'rqish - kuchsizlik belgisidir. Javobgarlikdan qo'rqqan kishi rah ­
b ar bo'lolm aydi.
R ah b ar q o'l o stid a g ila r bilan sh u n d ay m u n o sa b a td a bo 'lishi 
kerak-ki, toki ular un in g oldiga m aslahat uchun bem alol kirsinlar. 
R ahbar o'z qo'l ostidagilarini yaxshi bilishi, ular bilan suhbatlashi- 
shi, u lar qobiliyati, bilimi, m alakasi, egallag an lavozim iga mos- 
ligini, ularning bilim, qobiliyat, m alaka va axloqiy sifatlaridan foy- 
dalanishi yetarli ekanligini aniqlashi lozim.
O b ro 'g a eg a b o 'lm ay m uvaffaqiyatli rahbarlik qilish ipum kin 
em as, lekin obro'ga kuch bilan em as, ish bilan, qanday ishlashni 
o'z m isolida k o 'rsatish bilan, uni qanday bajarish haqida so 'zlash 
bilan, faqat talabchanlik va q a t’iylik bilan em as, bilim va ko'nikm a 
orqali erishish m um kin. B oshqarish s a n ’atiga ega bo'lm agan rah­
bar qabul qilingan qarorlar sam arali bo'lishini t a ’m inlay olmaydi. 
Lekin inson rahbar bo'lib tug'ilmaydi, balki ish jarayonida shakllanadi.
122

---

R ahbar ish uslubi korxona faoliyati yakuniy natijalariga ishlab 
chiqarishni boshqarish vazifalari vositasida t a ’sir ko'rsatadi. U larning 
h ar biri boshqa vazifalar bilan uzviy bog'liq holda t a ’sir qiladi va 
uslubning foyda hamda korxona faoliyatini umumlashtiruvchi ko'rsatkich- 
larga t a ’sir etishning yagona m exanizm i tarkibiga kiruvchi bog'lovchi 
b o 'g 'in vazifasini bajaradi. Uslub bilan ishlab chiqarish natijalarining 
o 'z aro aloqasi tizim i rah b arlar bilim va ko'nikm alari, m en ejm en t 
jarayoni texnologiyasi, m eh n at intizom i vositasida am alga oshadi 
va rahbar tomonidan qo'llaniluvchi boshqarish usuli bilan bog'liq bo'ladi.