Dilorom qosimova menejment nazariyasi

10-bob. MENEJMENT MADANIYATI VA USLUBI
10.1. M adaniyat va m enejm ent
10.2. M enejm ent m a d a n iy a tin in g asosiy elem en tlari
10.3. R ahbarning boshqaruv u slu b i tu sh u n ch asi
10.1. M adaniyat va m enejm ent
«M adaniyat» tu sh u n c h a si rivojlanish d arajasinin g um um lash- 
tiruvchi ko'rsatkichi bo'lib, bir qancha m a ’noni bildiradi. M asalan, 
ja m iy a t m a d a n iy a ti, a y rim sh a x s m a d a n iy a ti, n ih o y a t, in so n
faoliyatining ayrim tu ri m adaniyati haqida so 'z yuritish m um kin. 
Inson faoliyati moddiy v a m a’naviy boyliklar yaratuvchi tu rlarg a 
bo'linadi. S hu sababli moddiy va m a’naviy m adaniyat farqlanadi.
Moddiy m adaniyat inson tomonidan tabiatni bo'ysundirish dara- 
jasi ko'rsatkichidir. Unga ishlab chiqarish vositalari va m ehnat pred- 
m etlari kiradi. M a’naviy m adaniyatga fan, aholi m a’lum ot darajasi, 
tibbiyot xizmati darajasi, san ’at darajasi, odam lam ing axloqiy m e’yorlari, 
m a’naviy ehtiyojlar va m anfaatlar rivojlanishi darajasini kiritish mumkin. 
Shunday qilib, m adaniyat insonning ham madaniy ishlab chiqarish, 
ham m a ’naviy hayot sohasida rivojlanishi jarayonidagi yutuqlarini 
qam rab oladi. U insoniyat bilimlari, uning m ehnati mohiyatidan iborat 
bo'lib, kishilarning aw algi avlodlari tomonidan yaratiladi.
Insoniyat m adaniyati o'suvchan, o 'zgaruv chan, chunki hozirgi 
avlod ajdodlar m adaniy qadriyatlaridan ijodiy foydalanish asosida- 
gina yanada rivojlanishi m um kin.
O 'zbekistonning noyob madaniyati yillar, asrlar davomida shakl- 
langan bo'lib, uni saqlash, rivojlantirish ko'p millatli respublikaning 
yuqori m a ’lum otli kishilari - fan, adabiyot, s a n ’at arboblarining 
vazifasidir.
Inson hayoti faoliyatining m uhim tarkibiy qism i bu tu n insoniyat 
tom onidan jam langan m adaniy boylikka ega bo'lish, shu jum ladan, 
m enejm ent m adaniyatini egallashdir.
M enejm ent m adaniyati juda muhimdir. Insoniyat o'z rivojlanish 
jarayonida juda k a tta boshqaruv tajribasini jam lagan. Bozor sharoiti­
da bu tajriba boshqaruv sam aradorligini oshirishga xizm at qilishi
116

---

kerak. M en ejm en tn in g vujudga kelishi va rivojlanishi, avvalo, m e­
n ejm en t m adaniyati darajasi yuksalishi bilan b o g ‘liqdir. C hunki, 
b o sh q aru v y o'llari, usullari, v o sita va uslu b larig a tan qid iy baho 
berish yo'li bilan ularning e n g yaxshilari jahon tajribasida qo'llash 
uchun ajratib olindi.
M en e jm e n t m adaniyati inson m ad an iy a tin in g tark ib iy qism i 
b o 'lish i bilan b irg a q a to r o 'z ig a x o s x u s u s iy a tla rg a h am ega. 
M adaniyatga ega bo'lish m enejer uchun faqat zarur em as, balki shart- 
dir, chunki har bir tashkilotning h ar bir bo'linm asi sam arali ishlashi 
uchun uning xodimlari yuksak m adaniyatga ega bo'lishlari kerak.
M enejm ent m adaniyati darajasi xodim lar, ayniqsa, m enejerlar 
m adaniyatini, boshqaruv jarayoni m adaniyati, m enejm ent tex nika­
si, m eh n at sharoitini aks ettiruvchi k o 'rsatk ich lar bo'yicha bahola- 
nadi. M en ejm en t m adaniyati u n su rlarin in g turli-tum anligi m enej­
m en t jarayonida turli-tum an m e’yorlarga, jum ladan, axloqiy, huq u­
qiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, estetik m e ’yorlarga rioya qilish 
zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Ahloqiy m e’yorlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini 
tartib g a soladi. U lar jum lasiga ijtim oiy burchni to 'g 'ri tu sh un ish , 
kishi o 'rta sid a insoniy m u n o sab at va o 'z a ro h u rm at, vijdonlilik, 
haqiqatgo'ylik, kam tarlik va h.k.lar kiradi. M en ejm en t jarayonida 
axloqiy m e’yorlarga rioya qilish uning madaniyati yuqori darajasidan 
d a’lolat beradi.
M en ejm en td a huquqiy m e ’yorlar davlat-huquqiy va tashkiliy- 
huquqiy m e ’yoriy h u jjatla rd a aks etadi. U nin g ju m la sig a davlat 
korxonasi to'g'risidagi qonun, tadbirkorlik haqidagi, m ulk to'g'risidagi 
qo n u n lar kiradi. Lekin qo n u n lar h ar bir k o rx o n an in g o 'z ig a xos 
xususiyatlarini hisobga ololmaydi. S hu sababli, har bir korxonada, 
qonunga asoslangan holda, ishlab chiqarishning o'ziga xos xususiyat­
larini hisobga oluvchi m e ’yoriy qoidalar o'rnatiladi.
Iqtisodiy m e’yorlar korxona faoliyati jarayonida erishilishi lozim 
bo'lgan iqtisodiy ko'rsatkichlarni belgilaydi. U lar jum lasiga moliya- 
k redit m e ’yorlari, ssu d alar olish tartibi, am o rtizasiy a m e ’yorlari, 
m ahsulotn in g hisoblangan bahosi, foyda m e’yori, rentabellik m e’yori, 
fondlar uchun to'lovlar, budjetga to'lovlar, iqtisodiy rag 'b atlan tirish
m e’yorlari kiradi.
117

---

Tashkiliy m e’yorlar tashkilot tarkibini, alohida bo‘linma va shaxs- 
lar faoliyati tarkibi va tartibini, ichki tartib , faoliyat turlarini, xodim ­
lar vazifalarini, axborotni qayta ishlash va foydalanish jarayonini 
belgilaydi.
T exnikaviy m e ’yorlar k o rx o n a n in g v a u n in g boT inm alarining 
m en ejm en t u c h u n z a ru r u sk u n a, tex n ik a va tra n sp o rt vositalari, 
asboblar bilan qurollanganlik darajasini bildiradi.
E s te tik ta la b la r va m e ’y o rla r h am m e n e jm e n t ja ra y o n id a
q o 'llan ilad ig an te x n ik a v o sitalari va u sk u n a la ri, ham b o sh q aru v
xodim larini o 'rab tu ru v ch i tash q i m u h it uchun belgilanadi.