Dilorom qosimova menejment nazariyasi

3.2. 
O 'zbekiston iq tiso d iy o ti y a x lit ijtim oiy iq tisod iy
tizim sifatid a
O 'z b ek isto n Respublikasi milliy xo'jaligi, korxonalar, birlash- 
malar, tashkilot, tarmoqlar va mintaqalar murakkab, o'zgaruvchan, 
yaxlit ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo'lib, uning har bir bo'g'ini ijtimoiy 
ishlab chiqarish va takror ishlab chiqarish, taqsimot va iste’molning 
turli jarayonlarini amalga oshiradi, bir-biri bilan uzviy bog'liq va bir- 
birini toidiradi. O 'zbekiston Respublikasi milliy xo'jaligi iqtisodiy 
tizimdir, chunki m ehnat va moddiy resurslar qo'shilishi natijasida 
moddiy boyliklar, shu jumladan, milliy daromad yaratiladi, shuning­
dek, jam iyat ishlab chiqarish kuchlarining kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarilishi jarayoni yuz beradi. Shu bilan birga, respublika milliy 
xo'jaligi ijtimoiy tizim hamdir, chunki davlat kishilar tomonidan yara- 
tilgan tashkilotdir. M ehna t jarayonida kishilar o'zaro ijtimoiy muno- 
sabatda bir-birlari bilan o'zaro t a ’sirda bo'ladilar, o'z faoliyatlari nati- 
jalarini ayirboshlaydilar. Demak, ijtimoiy m unosabatlar subyektlari 
kishilardan, obyektlari esa u larning turli sohalardagi turli-tum an 
faoliyatlaridan (ishlab chiqarish, fan, madaniyat, sanat va h.k.) iborat.
O 'z b e k i s t o n R e sp u b lik a si milliy xo 'jalig i b o s h q a r u v tizim i 
iqtisodiy, siyosiy, g'oyaviy, axloqiy, ruxiy va boshqa m u n o s a b a t­
lar yig'indisidan iboratdir. Ularning orasida e n g muhimi iqtisodiy 
m un o sab atlard ir.
Iqtisodiy ishlab chiqarish m unosabatlari - bu barcha ustqur- 
m a m unosabatlar asosida turuvchi va o'z salmog'i jihatidan m u n o ­
sabatlar tizimida yetakchi bo'lgan asosiy m unosabatlardir. Shu sa- 
babli, respublika iqtisodiyotini qayta qurishning mohiyati m a ’muriy 
m u n o sa b a tla r ustunligidan iqtisodiy m u n o sa b a tla rg a m e n e j m e n t ­
ning barcha darajalarida manfaatlarni boshqarish va kishilar man- 
faatlari vositasida boshqaruvga o'tishdan iborat. Lekin m ehnat ja- 
moalari faqat iqtisodiy em as, baiki ijtimoiy-siyosiy, m afkuraviy, 
huquqiy vazifalarni ham bajaradilar. Demak, milliy xo'jalik boshqaruvi 
obyekt sifatida m urakka b, o 'z g a ru v c h a n ijtimoiy-iqtisodiy tizim- 
dan iborat ekan.
Tarkibiy jihatdan respublika milliy xo'jaligi turli xil ishlab chiqa­
rish unsurlaridan (ish joyi, sex, korxona, konsern, tarm oq va h.k.)
51

---

iborat. Iqtisodiyotning asosiy bo‘g ‘ini - korxonadir. Korxona (fir­
m a) o ‘z ish natijalari bo'yicha to'liq javobgardir. Korxona daro- 
m a d la r i b u t u n m e h n a t j a m o a s i m e h n a t i n a ti j a s i bilan u zv iy
bog'liqdir.
Iqtisodiyotni boshqarish tizimi ikki kichik tizimdan - axborot 
oqimlari bilan bir tizimga bog'langan ishlab chiqarish jamoasi va 
boshqaruvchilar jamoasidan iborat m enejm ent obyekti va subyek- 
tidan tashkil topgan. To'g'ri aloqa yo'llari bo'yicha yuqoridan past- 
ga - boshqaruv buyruqlari, aks t a ’sir yo'llari bo'y icha pastdan 
yuqoriga - qarorlar bajarilishi haqida axborot yuboriladi.
Korxona (firma) sex, bo'linma, xizmat kabi unsurlarning o'zaro 
b o g 'la n m a g a n , tasodifiy birikm asi em as. U o'zi tashkil top g an
unsurlarning korxona tashkil etilishida ko'zda tutilgan m aqsadga 
erishish u c h u n o 'z ig a xos birikishidan iborat. Korxona (firma) 
yirikroq ijtimoiy iqtisodiy tizim - tarm oq tarkibiga kiradi va uning 
unsuridan iborat bo'ladi, tarm oq esa o'z navbatida yaxlit tizim -
milliy xo'jalikning tarkibiy qismidir (sxem aga qarang).
Shunday qilib, 0 ‘zbekiston milliy xo'jaligi yaxlit yirik tizim 
b o 'l i b , b a r c h a t a r m o q l a r n i x o 'j a l i k y u r i t i s h n i n g m u r a k k a b
m exanizm iga biriktiradi.