Хантингтон С. Цивилизациялар тўқнашуви. Ўзбекча таржима. 2020.
Саидов У. Глобаллашув ва маданиятлараро мулоқот. –Т.: Академия, 2008. – 25-26 б.
din,
diniy munosabat,
diniy madaniyat,
din globallashuvi,
diniy marosim,
Jahon dinlari,
islomofobiya,
ekstremizm,
terrorizm.
missionerlik
Dunyodagi barcha dinlar mohiyatan o‘ziga xos xususiyatlarga ega: din dunyoga qarashda muqaddas narsalarga hurmat-izzatva qo‘rquv ehtiroslarini paydo qiluvchi ma’lum ramzlar yig‘indisining mavjud bo‘lishini talab qiladi. Bu ramzlar dindorlar jamoasi o‘tkazadigan diniy marosimlar va urf-odatlar (masalan, cherkovlardagi o‘tkaziladigan marosimlar)da ishtirok etadilar. Bundagi har bir guruh o‘ziga xos e’tiborni talab qiladi, lekin shunga qaramay, diniy e’tiqodlarda xudo qo‘rquv, dahshat yoki ehtiromlar tug‘diruvchi mavjudot sifatida ishtirok etishi aytiladi.
Dinning madaniyat fenomeni sifatidagi jihatlarini quidagilarda kuzatish mumkin
Xristianlik dinida cho‘qintirishish, islom dinida xatna qilish
ibodat qilish, hamdu sano aytish
ma’lum ovqatlarni iste’mol qilmaslik, ro‘za tutish
hazrati oliy Xudo sharafiga uni tinchlantirish maqsadida sham yoqish
Dinning madaniyat fenomeni sifatida o‘ziga xos xususiyati an’anaviy jamiyatlar hayotida quidagilarda yanada yaqqolroq ko‘rinadi
musiqa
naqqoshlik
badiiy adabiyot
xalq og‘zaki ijodi
raqs san’ati
o‘ymakorlik san’ati
memorchilik
Din so’zining etimologiyasiga nazar tashlaydigan bo’lsak, u lotin tilidan tarjima qilinganda o’zbek tilida “birlashish, aloqa” degan ma'noni anglatadi.
Din global birlashish va integratsiya sharoitida o'ziga xos xususiyatlarini nafaqat tashqi ko'rinishdagi, balki diniy faoliyatning ichki sohalarida, diniy ongda saqlab qolishga intiladi.
Jahon dinlari doktrinasida dindorlarni dunyo hamjamiyati faoliyatini birlashtirishga yo'naltiradigan qoidalar mavjud. Masalan, (Buddizm, Xristianlik, Islom) millati va jug'rofiy joylashuvidan qat'i nazar, barcha odamlar uchun umumiy din hisoblanadi.
Ayrim tadqiqotchlar fikricha, globallashuv dinning mavjudligiga tahdid solib, dunyoda shakllangan din bilan bog’liq ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni yo'q qiladi.
Dinlar missionerlik va prozelitizm g'oyalaridan foydalanib global miqyosda yanada keng yoyilmoqda. Bu jarayonda u zamonaviy axborot imkoniyatlaridan foydalanib, diniy me'yorlar va globallashuv xususiyatlarining sinkretizmini amalga oshirib, o'z dinini yangi usullar (ommaviy axborot vositalari, Internet manbalari) va ilgari an'anaviy bo'lmagan hududlarda tarqata boshladi. Bu holat butun dunyoda tarqalgan Xristianlik va Islom dinlarida yaqqol namoyon bo’ladi.
XIX asr boshlaridan to XX asrning ikkinchi yarmigacha bo‘lgan bir yarim asr islom tadrijiy rivojlanishida muhim burilish bosqichi bo‘ldi. Sharq mamlakatlarida ro‘y bergan ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmalardagi o‘zgarishlar, yangi sinfning – milliy burjuaziyaning shakllanishi, milliy-ozodlik harakatining avj olishi – bularning hammasi qo‘shilib, islomning jamiyatdagi tutgan o‘rniga qarashlarda ham, ijtimoiy hayotning yangi voqeliklarini islomning o‘zi tomonidan asoslashda ham o‘zgarishlarga olib kelmasligi mumkin emasdi.
Islom diniga e’tiqod qiluvchlarning ayrimlari globallashuvni butunlay g'arblashtirish deb biladi. G'arblashtirishga qarshi turib, Islom o'zining diniy an'analari va madaniy asoslariga tayangan globallashuvning o'ziga xos modelini izlashni taklif etadi.
Islom ochiqlik, erkin kengayish imkoniyati, o'zgaruvchan sharoitlarga yuqori darajada moslashish, shuningdek, qat'iy markazchilik, ierarxiyalar va qarorlarni qabul qilishning murakkab mexanizmlari yo'qligi bilan ajralib turadigan konfessial tarmoq sifatida globallashuv davrida juda yaxshi rivojlanish istiqbollariga ega.
