Dinshunoslik ma'ruza doc

Shariat joriy etgan tartib va qoidalar.1. Farz (arab.-majburiyat) diniy-huquqiy kategoriya bo'lib, bevosita Qur'onda qayd etilgan, har bir musulmon qanday bo'lmasin bajarishi majbur shart bo'lgan qat'iy talab, tartib-qoidalardir.

2. 
   Mandub (arab.- tavsiya etilgan) – diniy-huquqiy kategoriya sifatida bajarsa lozim va savob deb tavsiya etiladigan, lekin majbur va gunoh bo'lmagan harakatlar (masalan, qurbonliq mavlud, majburiy bo'lmagan namozlarni o'qish va e'tiqof, xayr-ehson va hokazolar). Bular diniy nuqtai nazaridan yaxshi va maqtovga sazovor, oxiratda taqdirlanadi, ammo ijro etmagan taqdirda mas'uliyat talab etilmaydi.
   
3. 
   Muboh. (arab. – umumiy, hech kimga taaluqli bo'lmagan)- shariat kategoriyasi bo'lib, tor ma'noda ijozat beriladigan barcha hatti-harakatlar. Ijrosi rag'batga yoki mukofotga sazovor bo'lmasa ham, gunoh hisoblanmaydigan, u dunyoda taqdirlanmaydigan, inson hayoti va turmush tarzi bilan bog'liq bo'lgan oddiy xatti-harakatlar (ovqatlanish, uxlash, o'yin-kulgu, uylanish, dam olish va h.k.). bu kategoriya joiz kategoriyasi kabi majburiy deb ham hisoblanmagan, ularni bajarish ham taqiqlanmagan.
   
4. 
   Makruh (arab. – rad etilgan, qoralangan, nomaqbul) - qat'iyan taqiqlanmagan, ammo nomaqbul hisoblangan va rad etilgan xatti-harakatlarni ifodalovchi shariat kategoriyasidir. Diniy e'tiqod nuqtai nazaridan nokeraq nomaqbul, ammo qat'iyan rad etilmagan. Bu taqiqlarni buzganlik uchun jinoyat yoki gunoh hisobida jazolanmaydi, imonni saqlash uchun jinoyat, makruh ishlarni qilmaslik lozim, ammo bu dunyoda ham, u dunyoda ham jazoga tortilmaydi.
   
5. 
   Mazhura – yoki harom (arab.- man etilgan, saqlanadigan narsa) musulmonlar uchun qat'iy taqiqlangan xatti-harakat, muomala, qiliq, fikr, xayol, e'tiqod, narsalar, yeyish man etilgan oziq-ovqat va boshqalar.
   

Musulmonlar xulq-atvori, muomala va yurish-turishini chegaraga oluvchi shariatning 5 kategoriyasida diniy-huquqiy mazmun mujassamlashgan. Uning amri, ahloqiy-marosimiy taqiqlari jinoiy va fuqarolik huquqi qonunlar bilan aynan ma'nolarda ishlatilgan, ya'ni diniy gunoh jinoiy va huquqiy gunohlardan farq qilmaydi.
Islom ta'limotida nimaiki halol deb hukm qilingan bo'lsa, bu narsa inson uchun foydali ekanligi, agar xarom deyilgan bo'lsa zararli ekanligi musulmon xalqlarining tarixiy tajribasi, turmush tarzida muhim ahamiyatga ega bo'ldi.


Mustaqil ta'lim uchun adabiyotlar :

1. 
   Qur'oni Karim. Abdulaziz Mansur tarjimasi. Mas'ul muxarrir Hamidulla Karomatov.-T.: 2001.
   
2. 
   Al-Buxoriy. Hadis 1-4 jaldlar.-T.: 1991-1997.
   
3. 
   Abu Iso at-Temuriy. Sahihi Termiziy.-T.: 1993.
   
4. 
   Muhammad payg'ambar tarixi.-T.:1993.
   
5. 
   Muxtasar. Shariat qoidalariga qisqacha sharh.-T.: Cho'lpon, 1994.
   
6. 
   Abdurahmon Qoya. Islom axloqi.-T.: 1997.
   
7. 
   O'zbekistonda islom dini. Mustaqillik izohli lug'ati.-T.:1998.
   
8. 
   Abdulvahob Xollof. Usuli fiqh.-T.: 1999.