Dintaniw kk

1. Din xa`m iyman tu`sinikleri xa`m onin` ta`riypi. 
Prezidentimiz Islam Karimov din ba`rinen burin ja`miyettin`, topardin` adamnin` ruwxiy 
turmisinin` bir salasi bolip, a`dep ikramliliqtin` uliwma adamgershilik normalarin o`zine sin`irgen, 
olardi uliwma minnetli minez quliq qag`iydalarina aylandirg`an, ma`deniyatqa aytarliqtay ta`sir 
tiygizgen, adamnin` basqalardan ajiralip qaliwin, onin` jekkeleniwin saplastiriwg`a ja`rdem etip 
kelgen xa`m ja`rdem etip atir dep atap o`tken edi. Bizin` ja`miyetimizde, turmisimizda, insaniyat 
tariyxinda dinnin` orni girewli xa`m onin` o`zine ta`n bolg`an waziypalari, maqseti xa`m atqaratug`in 
roli bar. Din- bul isenimler bolip, og`an isenw yamasa isenbew xa`r bir adamnin` jeke isi. Sonliqtanda 
O`zbekstan Respublikasi Konstitutsiyasinda bilay der ko`rsetilediU` Xa`mme ushin xujdan 
erkinligine kepillik beriledi, xa`r kim xa`r qanday dinge iseniwge yamasa xesh qaysisina isenbewge 
xaqili. Diniy ko`z qaraslardi ma`jbu`r tu`rde taniwg`a jol qoyilmaydi. 
Dinnin` tariyxiy formalari
 - 
 
 
Din tuwrali tu`sinik, dinnin` ne ekenligi boyinsha xa`r to`rli
tariypler, ra`n`-ba`ren` pikirler, qag`iydalar bar bolip, solardin` ayirimlarina toqtap o`teyik. Din degen
sorawg`a biz joqarida Prezidentimizdin` so`zin keltirip o`ttik. Bunnan tisqari din tabiyat, ja`miyet
insan xa`m onin` sanasi, jasawdan aqseti xa`mde ta`g`diri, insaniyattin` qorshap turg`an ortaliqtan
tisqari bolg`an, oni do`retken, sonin` menen adamlarg`a duris, xaqiyqiy, a`dil turmis keshiriw jolin
ko`rsetetug`in xa`m uyretetug`in ilaxiy qudiret ku`shlerge isenim xa`m sol isenimdi
ta`riyplep,belgilep beretug`in ko`z qaras, taliymat xa`m oy pikirler jiynag`i. 
Dinnin` ne ekenligin biliw ushin, uliwma ko`z qarasta, din isenim, iyman degen tu`siniklerdi 
beredi. Isenim tuyg`isi xa`r bir adamnin`, insaniyattin` en` teren` xa`m go`zzal ruwxiy ma`na`wiy 
talabi. Dun`ya juzilik tariyxiy rawajlaniw basqishlarinda insaniyattin` belgili isenimleri, dini bolg`an 
edi. Dinsiz isenimsiz xaliq adamzat bolmaydi. Din neW Sorawg`a juwap beriw ushin to`mende og`an 
berilgen ta`riyplerge de itibar berip qarayiq. 
Mukiddin ibn Arabiy Fusus al Xaqonda (Xikmatlar jawxari) kitabinda dinler xaqiyqatti 
biliwdin` tu`rli jollari seaplanadi. Bul jollar buddizmnen islamg`a shekem ma`ni ta`repinen qudaydi 
taniwg`a alip keledi. Eger xa`r bir dinnin` astari, ma`nisi duris an`lanip, duris tusindirilse, olar ma`ni 
ta`repinen Allani biliwge qaratilg`an ilim, ja`ne de xaiyqattin` belgili ko`rinisi boladi. G`Shayx 
Mansur al Xallaj o`zinin` tu`rli diniy taliymatlarg`a ta`riypindeG` Diniy taliymatlar ustinen oy pikirler 
jurgizip sonday juwmaqqa keldim, olardin` xa`mmesi bir jalg`iz tamirdan shiqqan bir terektin` ko`p 
shaqalari boladi. Sol sebepli insannan diniy isenim menen jasawdi qatan` talap etpegil, onday 
jag`dayda ol o`zinin` da`slepki da`nekerlesken tamirinan ajirasip qaladi”Xamid al-“azzaliy “Ilim 
ma`nisine qaray iymandi bildiredi, biraq iyman qa`lbtin` isenimi, bul ilmdur, Allag`a iseniw 
ma`nisinde iyman to`rt ruwxiy psixologiyaliq awxalda boladi, birinshisi, juzego`ylik(eki juzlilik) 

---

iymani, g`amqorliqqa mu`ta`j (amanat) iymani, ushinshi jaqinlasiw iymani, to`rtinshisi, fanog`a (O 
dun`yag`a) yag`niy xaqiyqatqa aylang`an iyman. 
Iyman xaqqinda so`z bolg`anda bul so`zdin` isenim ma`nisin ko`pshilik atap o`tedi. Isenim 
diniy ma`niste ko`birek qollang`ani menen onin`da ko`plegen ta`riypi bar. Misali, diniy kitaplarda 
eger iyman parizlari neshe dep sorasa, juwap bergilU` to`rtew. A`weli- Xadaytaalani biliw, ekinshisi-
Qudayg`a iyman keltiriw, u`shinshisi iymanin pu`tin tutiw, to`rtinshi iymandi o`zi menen alip ketiw 
(Chor kitap q-bo`lim). Al iymanu ixrorun bil lisani va tasdiqun bil qalbi onin` ma`nisi Iyman til 
menen iqror qilmaq xa`m dil birla tastiyiqlamaqdur. Xa`dislerde bolsaU` Motinlardin` iymanda 
jetigiregi- minez qulqi jaqsi bolg`ani xa`m xayallarg`a jaqsi ma`mile isleytug`inlari degen pikirler bar. 
Sonin` menen qatar iyman xaqqinda O`zbekstan xa`m Qaraqalpaqstanli belgili filosof alimlar 
pikiri de og`ada baxali. 
Akademik E.YusupovU` G`Iyman shaxstin` o`z isenimine suyengen xalda basqalardin` niyeti, 
is xa`reketlerine, qa`telerine qatnas bildiriwi, iyman o`mirde tuwri jol tabiwdin` o`lshemi 
esaplanadiG`. Iymang`a negizlengen ruwxiy xalatlardin` mazmuni, a`xmiyeti, shaxs ruwxiy kamalati 
da`rejesi menen belgilenedi. Ruwxiyliqtin` bul ta`repleri moral,a`dep, waziypa xa`m juwapkerlik 
sezimi, bilim xa`m ta`jiriybe tiykarinda qa`liplesip, insan ruwxiy a`leminin` ishki negizin du`zedi. 
Iyman isenim negizinde turaqlasip barg`an son`, insannin` ja`miyettegi orni maqset xa`m 
umtiliwlarinin` jen`ilislerin belgilep beriwshi tiykarg`i ruwxiy faktorg`a aylanadi. Adamlardi iymanli 
boliwg`a na`siyatlaw olardi a`dep ikramli xuqiqliq qa`driyatlarg`a negizlenip xizmet ko`rsetiwge 
bag`darlaydi. Akademik J.Bazarbaevtin` pikirinshe G`iyman belgili bir dun`yag`a ko`z qaras penen 
baylanisli individtin` ishki a`lemi, G`meniG` alg`a umtiliwi, onnan shig`atug`in o`z aldina bir ruwxiy 
xalati xa`m sog`an sadiq bolip qaliwg`a qaratilg`an ishki axdnamasi, xujdan tapsirmasiG` (Iyman 
falsafasi xa`m onin` a`xmiyeti. O`zRIA KKB Xabarshisi,g`000, Nq, u`q-bet). 
G`Iyman belgili bir dun`yag`a ko`z qaras penen baylanisli bolg`an xa`m individtin` ishki a`lesi 
G`MeniG`, putinlik penen baylanisqa umtiliwi na`tiyjesinde payda bolatug`in o`z aldina bir ruwxiy 
xalati xa`m sog`an sadiq qaliwg`a bolg`an ishki axdnamasiG`. Bunday pikirlerdi ja`nede keltire 
beriwge boladi. 
Bizin` ata babalarimiz, iyman isenimge ulken keuwil bo`lgen. Olar iyman isenimdi ja`miyetti 
rawajlandiriwg`a jeteklewshi qudireti dep bilgen. Iyman talaplari xesh bir din yamasa taliymatta 
islamdag`iday jetik, xa`r ta`repleme sheship, tu`sindirilip berilmegeni degen pikirlerde joq emes. 
Sonday-aq ayirim ilimpazlar iymandi diniy xa`m du`n`yaliq dep bo`liwi kerek, a`yemgi kitaplarda, 
shariat xukimlerinde iyman birew. Iymani taza adam din, shariat islerin de, dun`yaliq islerde bolsin, 
a`dep ikramliliqta da ilaxiy nizamlarg`a a`mel qiladi.Iyman talaplari waqitlar o`tiwi menen, du`zimler 
almasiwi menen o`zgermeydi. Shin iymanli adam ja`miyettegi xa`r tu`rli protsesslerge qaray 
o`zgermeydi, ba`lkim ja`miyettin` ruwxiy manawiy xa`m bilimlendiriw, ja`miyetlik xa`m ma`deniy 
printsiplerinin` negizinde barg`an sayin, waqittin` o`tiwi, jasawi turmis qa`lpine qaray pa`klenip 
kamal tabadi. Iyman jetik boliwi ushin isenim, xaq iqrar xa`m a`meliyat, so`z xa`m isi ba`rxama 
muwapiq keliwi kerek. 
Islamdag`i iyman w na`rsege isenim boliwin ko`rsetip, bularU` Allanin` jeke birewligine, 
perishtelerge, payg`ambarlarg`a muqaddes kiatplarg`a, axiretke, ta`g`dirge xa`m qiyamet qayimg`a, 

---

qayta tiriliwge bolatug`inlig`in aniqlap beredi. Dindegi iymanda ko`birek “Alla-taala ne der eken, 
Alla aldinda qanday juwap beremenW” degen isenim bolsa, dun`yaliq iymanda adamlar neder eken, 
adamlar aldinda ne deymenW Degen qag`iyda bag`dar ko`rsetilgen. Bul eki iymandag`i teoriyaliq 
negizlerdi salistirsan`, islamdag`i negizlerdin` ju`da` puxta xa`m ku`shli ekenligi sezilerli da`rejede 
bolsada ja`miyettin` rawajlaniwhi ushin tek g`ana diniy ta`rbiyanin` o`zi jeterli dep esaplamaymiz, 
Prezidentimiz jaslarimiz o`z isenimin bekkemlep bariwi, o`z eli,jurti,xalqina sadiq boliwi, a`dep 
ikramliliqa, ilim-yuilimge talpiniwi kerek. G`Watandi suyiw iymannandur degen edi. Xa`dislerde 
adamlardin` a`sirler boyi jaqsi islerge baslap, o`z Watanina bolg`an muxabbatin ta`rbiyalaydi. Insan 
kamil, jetik,ruwxiy jaqtan qa`liplesken, o`skenligi ushin buldun`yada belgili maqsetler qoyip sog`an 
erisiwge talpinadi, ilim uyrenip o`zin bilimin bayitip baradi, oy o`risin asiradi iyman ta`rbiya arqali 
jetilisip baradi. Ta`rbi\ ko`p shaqali terek bolsa, iyman, xujdan ta`rbiyanin` o`zegi bolip esaplanadi. 
Jaslarimizda a`weli o`zlerin, milletin, Watanin tanisa, o`zligin bilse, elim,jurtim dep janip jasasa g`ana 
iymanli, isenim bola aladi. Iyman degende ayirim waqitlari G`iyman ju`zliG`, G`iymanliG`, 
G`iymansizG` G`iymansizG` degen so`zler paydalanadi. Iymani duziw adam xadal, taza, qa`lbi ken` 
jaqsi adam tu`siniwge boladi. Belgili bolg`aninday, sayiz da`r`ya shawqim su`renlep aqsa, 
teren`da`r`ya a`ste aqirin ag`adi. Insan iymani jetilisip barg`an sayin onin` bilimi de teren`lesedi. 
Onda qolaysiz minezler, baqirip-shaqiriwlar, biya`deplik xa`m uyatsizliq bolmaydi, oni teren` 
da`r`yag`a salistirsaq artiqsha bolmaydi. Iymannin`da o`siwi basqishpa-basqish bolipU` iymansizliq, 
iymani o`zgeriwi (g`ayri kamillik), iymani ka`mil, jetiklik esaplanadi. Uliwma bizin` aramizda sap
xujdanli, iymanli adamlar kanshelli ko`beyse, sonda Watanimiz go`zzal bolatug`ini so`zsiz. 

---