Dislaliya va uning bartaraf etish usullari

PEDAGOGS 
 international research journal
www.pedagoglar.uz
 

Volume-5, Issue-1, March-2022
 
404 
Mexanik disaliya, mexanik (organik) disaliya periferik nutq apparatining ( til, 
jag’, tanglay, tish ) organik buzilishi natijasidir. Til tagidagi etning ( yugancha) 
kaltaligi mexanik dislaliyaga sabab bo’ladi. Bu kamchilik til harakatini 
qiyinlashtiradi, til tagidagi etning haddan tashqari kalta bo’lishi tilning yuqori tomon 
ko’tarilishiga imkon bermaydi. Bundan tashqari, tilning haddan tashqari katta 
bo’lishi yoki haddan tashqari kichik va tor bo’lishi ham dislaliyaga olib keladi. 
Bunday hollarda to’g’ri artikulatsiya qiyinlashadi.
Jag’ tuzulishidagi kamchiliklar prikus nonormalliklarga olib keladi. Nonormal 
prikuslar bir necha xil ko’rinishida bo’lishi mumkin. Prognatiya- yuqori jag’ oldinga 
tomon chiqqan bo’ladi. Buning natijasida pastki oldingi tishlar yuqoridagi tishlar 
bilan birlashmaydi. Progeniya- pastki jag’ oldinga chiqqan bo’ladi. 
Ochiq prikus – yuqori va pastki jag’lar birlashganda ular orasida oraliq masofa 
qoladi. Ayrim hollarda bu oraliq faqat oldingi tishlar orasida bo’ladi ( oldingi ochiq 
prikus)
Yoni ochiq prikus o’ng tomonli, chap tomonli va ikki tomonli bo’lishi mumkin. 
Tishlarning ( tish qatorining ) noto’g’ri tuzulishi ham dislaliyaga sabab bo’lishi 
mumkin. Tishlar va jag’dagi kamchiliklarni bartaraf etish shifokor- stomatolig 
tomonidan olib boriladi. 
Tanglayning noto’g’ri tuzilishi ham tovushlarning to’g’ri talaffuziga xalaqit beradi. 
Tor , baland yoki past, yassi tanglay ko’pchilik tovushlarning to’g’ri 
artikulatsiyasiga imkon bermaydi. Labning qalinligi ingichkaligi va kam 
harakatchanligi ham lab va lab- tish tovushlarini aniq talaffuziga xalaqit beradi. 
Funksional dislaliyaga no’tog’ri nutqiy tarbiya va nutq apparatida mashqlarni, 
ya’ni harakatning yetishmasligi oqibatida kelib chiqadigan nutq kamchiliklarini 
kiritadi.
Funksional dislaliyada periferik nutq apparatining artikulatsion qismida hech 
qanday organik buzilishlar, kamchiliklar kuzatilmaydi. Funksional dislaliyaning 
keng tarqalgan sabablaridan biri oiladan nutqini noto’g’ri shakllantirishdir. Ayrim 
oilalarda kattalar bola nutqiga taqlid qiladilar. Bolani suyib u bilan “ bola tilida” 

---