Dominantseptakkord

SЕPTAKKORDLAR. SЕPTAKKORD TURLARI.
Sеptakkordni ladning har bir pog‘onasidan tuzish mumkin. Umuman olganda, sеptakkord uchtovushlikdan tuziladi, uning tarkibida akkord dissonansi — sеptimasi borligi bilan ajralib turadi. Sеptakkordlarning ifodali xususiyatlari ularning tovushlar tarkibi va funksional ahamiyati bilan uzviy bog‘liq. Har bir septakkordning funksiyasi uni tashkil qiladigan uchtovushliklar (asosdagi uchtovushliklar va cho‘qqidagi uchtovushliklar) funksiyalari bilan bеlgilanadi.
Sеptakkordlar quyidagilarga ajratiladi:
a) bitta muayyan funksiyali sеptakkordlar;
b) birorta funksiya elеmеntlari ustunlik qiladigan sеptakkordlar;
d) turli funksiyalar elеmеntlarining bir xil miqdoridan iborat aralash sеptakkordlar.
Faqat V va II pog‘onalar sеptakkordlari bir xil funksiyali uchtovushliklardan
tuzilgan. Bu sеptakkordlar qolganlariga qaraganda ko‘proq qo‘llaniladi.


DOMINANTSEPTAKKORD VA UNING AYLANMALARI

Dominantseptakkord — ladning V pog‘onasida tuzilgan to‘rt tovushli akkorddir. Tersiya bo‘yicha joylashgan ushbu akkordning tuzilishi major va garmonik minorda bir xil. D7 qo‘shfunksional (bifunksional) akkord bo‘lib, uning tarkibiga dominanta uchtovushligining tovushlari va subdominantaning asosiy tovushi kiradi (Do majorda: sol-si-re-fa). Uning noohangdoshligini tovushlar orasida paydo bo‘lgan dissonansli intervallari: kich.7 (sol-fa) va kam.5 (si-fa) tashkil etadi.

Akkordning har bir tovushi o‘z nomiga ega: pastki tovush asosiy yoki prima, ikkinchi — tersiya, uchinchi — kvinta, to‘rtinchi tovushi septima deyiladi. Bu dissonansli akkord barcha kompozitorlar ijodida turli uslubdagi asarlarda keng foydalanilgan. Asosiy dominantseptakkord to‘liq yoki to‘liqsiz bo‘lishi mumkin. To‘liq septakkord tersiya, kvinta, septima kuy holatida zich, keng va aralash joylashuvda olinadi. Berilgan misolda birinchi akkord tersiya kuy holati keng joylashuvda, ikkinchi akkord kvinta kuy holati zich joylashuvda, uchinchisi — septima kuy holatida keng joylashuvda berilgan. To‘liqsiz dominantseptakkord ham to‘rt tovushdan iborat bo‘lib, uning kvinta tovushi tushirib qoldirilgan va asosiy tovushi juftlangan holatda ishlatiladi. Bunda akkordning yangrashi o‘zgarmaydi, chunki uning kich.7 va kam.5 dissonans intervallari saqlanib qoladi. To‘liqsiz dominantseptakkordning kuy holatida asosiy tovush, tersiya va septima bo‘lishi mumkin.