Domuz Gribi (H1N1) Salgınıyla İlişkili Algıların, Kaygı ve Kaçınma Düzeyi Değişkenleri Bağlamında İncelenmesi

Bulgular

Algı ve tutum ölçekleriyle ilgili analizlerden önce 

cinsiyetin ve çalışma statüsünün genel sorular (“Domuz 

gribine yakalanmak sizi ne kadar endişelendiriyor?” ve 

“Sizce  şu andan itibaren salgın kaç ay devam eder?”) 

üzerindeki etkilerini belirleyebilmek için 2 (cinsiyet) 

x 2 (statü) MANOVA analizi yapılmıştır. MANOVA 

sonuçları Wilks’in lambda kriteri dikkate alınarak in-

celendiğinde, cinsiyetin (F

2,649

 = 16.24, p < .05, η

2

 = 

.04) ve statünün (F

2,649

 = 5.01, p < .05, η

2

 = .01) temel 

etkilerinin anlamlı olduğu görülmektedir.

A-H1N1Maddeleri

Bileşen

Ort.

S

1

2

Bu hastalık söylendiği kadar tehlikeli değil

*

2.75

1.29

22

.80

Medya domuz gribi salgınını abartıyor

*

1.98

1.24

22

.77

Sağlık çalışanları domuz gribi salgınını abartıyor

*

2.78

1.30

22

.71

Domuz gribi tedavisi olan bir hastalıktır

*

1.97

1.09

22

.54

Domuz gribi ölümcül bir hastalıktır

3.02

1.20

22

.54

Domuz gribi herkese bulaşabilir

*

4.01

1.24

22

.76

Kolay bulaşan bir hastalıktır

4.07

1.14

22

.75

Domuz gribinin kadınlara ve erkeklere bulaşma olasılığı eşittir

3.97

1.24

22

.65

Özdeğer 

2

2.35

2

1.86

Varyans (%)

29.38

23.24

İç tutarlılık

22

.72

22

.61

Tablo 1. A-H1N1 için TBA Sonuçları, Özdeğerler, İç Tutarlılık Katsayıları ve Bileşenlerin Açık-

ladığı Varyanslar (N = 697)

*

Ters kodlanan maddeler

Not. 1 = Tehlikelilik, 2 = Bulaşıcılık 

54     Türk Psikoloji Dergisi

De

ği

şkenler

123456789

10

11

12

13

14

15

1. T

ehlikelilik

-

2. Bula

şı

cı

lı

k

-1

.20

**

-

3. Komplo

1

-.14

**

1

-.10

**

-

4. Çevre

-1

.03

**

1

-.02

**

-1

.12

**

-

5. 

İnanç

-1

.12

**

1

-.07

*

*

-1

.12

**

-1

.34

**

-

6. Makro Kontrol

1

-.10

**

1

-.01

**

1

-.13

**

-1

.01

**

-1

.09

*

*

-

7. Ki

şisel Kontrol

1

-.19

**

1

-.07

**

-1

.1

1

**

-1

.22

**

-1

.02

**

-1

.21

**

-

8. Kaç

ın

ılamazl

ık

1

-.05

**

1

-.16

**

1

-.13

**

1

-.04

**

1

-.16

**

1

-.02

**

-1

.18

**

-

9. Olumlu 

T

utum

-1

.15

**

-1

.12

**

1

-.23

**

-1

.06

**

-1

.14

**

-1

.41

**

-1

.01

**

1

-.01

**

-

10. Olumsuz 

T

utum

-1

.12

**

-1

.02

**

1

-.29

**

1

-.08

*

*

1

-.01

**

-1

.32

**

1

-.14

**

-1

.13

**

1

.51

**

-

11. Bili

şsel Kaç

ınma

1

-.04

**

1

-.10

**

-1

.14

**

-1

.1

1

**

-1

.13

**

-1

.06

**

-1

.12

**

1

-.09

*

*

1

.02

**

1

-.06

-

12. Ortak 

Alanlardan Kaç

ınma

-1

.16

**

-1

.01

**

-1

.03

**

-1

.15

**

-1

.22

**

-1

.06

**

-1

.05

**

1

-.06

**

1

.1

1

**

-1

.02

1

.37

**

-

13. Ki

şisel T

emastan 

Kaç

ınma

-1

.16

**

-1

.14

**

1

-.01

**

-1

.1

1

**

-1

.03

**

-1

.01

**

-1

.08

*

*

1

-.07

*

*

1

.03

**

1

-.01

1

.24

**

1

.46

**

-

14. Kaç

ınma-Ortalama

-1

.08

*

*

1

-.01

**

-1

.09

*

*

-1

.15

**

-1

.16

**

-1

.06

**

-1

.12

**

1

-.10

**

1

.06

**

1

-.04

1

.82

**

1

.71

**

1

.66

**

-

15. Kayg

ı (SKÖ)

-1

.15

**

-1

.07

*

*

-1

.04

**

-1

.1

1

**

-1

.10

**

1

-.04

**

-1

.01

**

1

-.18

**

1

.03

**

1

-.01

1

.13

**

1

.10

**

1

.14

**

1

.17

**

-

Ort.

-

2.50

**

-

4.01

**

-

3.24

**

-

2.64

**

-

1.72

**

-

2.43

**

-

3.25

**

-

2.84

**

2.02

**

-

2.61

1.70

**

1.56

**

2.36

**

1.84

**

41.56

S

-

0.84

**

-

0.90

**

-

1.02

**

-

0.82

**

-

0.84

**

-

0.89

**

-

0.89

**

-

1.04

**

1.04

**

-

0.80

0.82

**

0.78

**

1.18

**

0.67

**

1

8.17

T

ablo 2. 

Bile

şenler Aras

ındaki Korelasyonlar

*

p < .05, 

**

p < .01

Domuz Gribi Algısı, Kaygı ve Kaçınma     55

Analiz sonuçları kadınların endişelerinin (Ort.  =

3.15,  S = 1.17) erkeklerden (Ort. = 2.74, S = 1.20) 

anlamlı biçimde yüksek olduğunu göstermektedir (F

1,650

 

= 20.90, p < .05, η

2

 = .03). Erkeklerin salgının süresine

ait ortalama tahmini 7.12 ay (S = 5.60) kadın katılımcıla-

rın ortalama tahmini ise 6.23 ay (S = 4.60) olmuştur ve 

ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı-

dır (F

1,650

 = 9.11, p < .05, η

2

 = .01). Statü değişkenin sa-

dece salgının tahmini süresi üzerindeki etkisi anlamlıdır 

(F

1,650

 = 7.31, p < .05, η

2

 = .01). Analiz sonuçlarına göre 

öğrenci grubunun salgının süresine ait ortalama tahmini 

(Ort. = 6.93, S = 5.47) çalışan grubun tahmininden (Ort. 

= 6.17, S = 4.44) anlamlı biçimde yüksektir. Cinsiyet x 

Statü etkileşiminin bağımlı değişkenler üzerindeki etki-

sinin anlamlı olmadığı bulunmuştur.

Ön Analizler 

Algı, Tutum, Kaçınma ve Kaygı Ölçümleri. Tüm 

algı, tutum ve ve kaçınma ölçeklerinin analizinde Vari-

max döndürme yöntemi ile uygulanan Temel Bileşenler 

Analizi (TBA) kullanılmıştır. TBA analizleri öncesinde 

ölçeklere güvenilirlik analizi yapılmış ve düzeltilmiş 

madde toplam korelasyonları ≥ .20 olan maddeler ana-

lizlere alınmamıştır. Bu araştırmada kullanılan ölçüm-

lerin temel amacı ilgili boyutta herhangi bir kesme 

noktası ya da bir tanı kriteri belirlemekten çok betimle-

yici verilere ulaşmaktır. Bu nedenle benzer çalışmalar-

da daha önce izlenen yönteme paralel olarak yüz ge-

çerliliği dışında bir geçerlilik çalışması yapılmamıştır. 

Ancak ölçek alt boyutları arasındaki korelasyonların 

önemli bir bölümünün beklenen yönde ve anlamlı ol-

ması ölçeklerin araştırmanın amacına uygun olduğunu 

düşündürmektedir (Tablo 2). 

H1N1 Algısı (A-H1N1). A-H1N1 ölçeğiyle yapı-

lan TBA sonuçları ölçeğin iki bileşenden oluştuğu-

nu göstermiştir (T-H1N1 için TBA sonuçları, özdeğer-

ler, iç tutarlılık katsayıları ve bileşenlerin açıkladığı 

varyanslar Tablo 1’de verilmiştir.). Tehlikelilik olarak 

N-H1N1 Maddeleri 

Bileşen

Ort.

S

1

2

3

Bu hastalık gelişmiş ülkelerin ortaya koyduğu politik bir oyundur

3.65

1.32

22

.88

Bu salgının nedeni gelişmiş ülkelerin ilaç ve aşı satma çabasıdır

3.86

1.19

22

.81

Bu virüs ekonomik sisteme katkı sağlamak için bilinçli olarak yayıldı

3.15

1.45

22

.80

Domuz gribi virüsü biyolojik silah olarak üretildi

3.54

1.36

22

.78

Bu salgın domuz gribi ile ilgili büyük bir deneyin parçasıdır

3.13

1.34

22

.73

Bu hastalığın nedeni ekonomik krizdir

2.16

1.34

22

.56

Çevre kirliliği hastalığın önemli nedenlerinden biridir

3.22

1.34

22

.75

Salgının nedenlerinden biri su kaynaklarının kirlenmesidir

2.82

1.27

22

.74

Bu salgın sağlıksız beslenme nedeniyle ortaya çıktı

2.44

1.25

22

.68

Sebze ve meyvelerdeki hormonlar domuz gribine neden oluyor

2.52

1.27

22

.68

Katkı maddeli yiyecekler domuz gribinin yayılmasını sağladı

2.48

1.31

22

.63

Bu hastalık sağlıksız yaşam tarzının bir sonucudur

2.98

1.41

22

.57

Küresel ısınma salgının nedenlerinden bir tanesidir

2.52

1.25

22

.56

Bu tür salgınlar tabiatın dengesini kurması çabasıdır

2.17

1.20

22

.33

Bu tür salgınlar toplumun dinden uzaklaşmasına karşı Tanrının verdiği bir cezadır

1.50

1

.99

22

.85

Bu salgın toplumsal bozulmaya karşı Tanrının bir gazabıdır

1.69

1.16

22

.83

Bu salgın kaderimizde var

1.64

1.13

22

.76

Domuz eti tüketimi domuz gribine neden olur

2.09

1.32

22

.36

Özdeğer 

2

3.63

2

3.33

2

2.38

Varyans (%)

20.20

18.50

13.23

İç tutarlılık

22

.85

22

.79

22

.70

Tablo 3. N-H1N1 için TBA Sonuçları, Özdeğerler,  İç Tutarlılık Katsayıları ve Bileşenlerin Açıkladığı Varyanslar

(N = 697)

Not. 1 = Komplo, 2 = Çevre, 3 = İnanç

56     Türk Psikoloji Dergisi

isimlendirilen ilk bileşen hastalığın yarattığı tehlikeye 

ilişkin algıları ve inançları kapsamaktadır. Bulaşıcılık 

olarak isimlendirilen ikinci bileşen ise hastalığın bu-

laşıcılığına ilişkin algılarla ilgili maddelerden oluş-

maktadır. A-H1N1 ölçeğindeki iki bileşenin açıkladığı 

toplam varyans % 52.62 ve iç tutarlılık katsayısı .69 

olarak bulunmuştur. Bileşenler arasındaki korelasyon-

lar Tablo 2’de verilmiştir.

H1N1’in Nedenleri (N-H1N1). N-H1N1 ölçeği

ile yapılan ilk TBA’inde 18 bileşenli bir çözümleme

elde edilmiştir. Scree plot incelemesi 3 bileşenli bir 

çözümleme önerdiği için bileşen sayısı üçe indirilerek 

yeni bir TBA yapılmıştır (N-H1N1 için TBA sonuç-

ları, özdeğerler, iç tutarlılık katsayıları ve bileşenle-

rin açıkladığı varyanslar Tablo 3’de verilmiştir). Öl-

çekteki ilk bileşen  komplo  olarak isimlendirilmiştir ve 

hastalığın nedenlerine dair medyada da sıklıkla dile 

getirilen komplo inançlarını kapsamaktadır. İkinci bile-

şen H1N1 salgınının olası nedenleri olarak sosyal ve 

fi ziksel çevreyi gösteren çevre bileşenidir. N-H1N1 öl-

çeğindeki son bileşen  inanç olarak isimlendirilmiştir. 

Bu bileşendeki maddeler H1N1’in nedeni olarak dini

ve ruhsal açıklamalara olan inançlar ile ilgilidir. Ölçek-

te yer alan üç bileşenin açıkladığı toplam varyans % 

51.93’dür. N-H1N1 ölçeğinin iç tutarlılık katsayısı ise 

.80 olarak bulunmuştur.

H1N1’in Kontrolü Algısı (K-H1N1). Bu ölçek sal-

gının yayılmasının bireysel, kurumsal ya da küresel 

düzeyde nasıl kontrol edilebileceğine ilişkin inançları 

belirlemek için kullanılan maddelerden oluşmaktadır. 

Başlangıçta yapılan TBA 14 bileşenli bir çözümleme

ile sonuçlanmış olsa da scree plot incelemesinin ardın-

dan 3 bileşenli bir çözümlemenin uygun olduğu gö-

rülmüştür (K-H1N1 için TBA sonuçları, özdeğerler, iç 

tutarlılık katsayıları ve bileşenlerin açıkladığı varyans-

lar Tablo 4’de verilmiştir). Analiz sonucunda elde edi-

len ilk bileşen  makro kontrol olarak isimlendirilmiştir. 

Bu bileşene yüklenen maddeler katılımcıların kurum-

sal, ulusal ya da küresel düzeyde alınan tedbirlerin 

etkililiğine ilişkin inançlarıyla ilgilidir. Kişisel kontrol

olarak isimlendirilen ikinci bileşen hastalığa yakalan-

mamak için alınan kişisel tedbirlerin etkililiği ile il-

gilidir. K-H1N1 ölçeğindeki son bileşen ise hastalı-

ğa yakalanmakla ilgili inançları içeren kaçınılamaz-

K-H1N1 Maddeleri

Bileşen

Ort.

S

1

2

3

Türkiye’deki önleyici çalışmalar yeterlidir

2.42

1.24

22

.86

Hastalığın yayılmasını durdurmak için yapılanlar yeterlidir

2.26

1.11

22

.84

Hastalıkla mücadele için sağlık kurumlarının yaptığı çalışmalar yeterlidir

2.41

1.11

22

.80

Dünyadaki önleyici çalışmalar yeterlidir

2.58

1.10

22

.79

Domuz gribi aşısı hastalığın yayılmasını engelleyecektir

2.48

1.18

22

.52

Kişisel temizliğime dikkat edersem domuz gribi bana bulaşmaz

3.47

1.21

22

.83

Beslenmeme dikkat edersem bu hastalık beni etkilemez

3.17

1.28

22

.81

Domuz gribinden kişisel tedbirler alarak korunmak mümkündür

3.73

1.12

22

.72

Salgını durdurmak için herkesin ellerini sıkça yıkaması yeterli olur

2.96

1.20

22

.64

Bu hastalığa yakalanmamak için aldığım kişisel tedbirler yeterlidir

2.94

1.14

22

.62

Hastalığa yakalanmak kişinin kendi elinde değildir

*

2.72

1.25

22

.80

Görmediğin bir virüsten kaçınmak mümkün değildir

*

3.13

1.45

22

.76

Ne kadar önlem alınırsa alınsın hastalığın bulaşmasını engelleyemeyebiliriz

*

2.69

1.30

22

.73

Alacağım kişisel tedbirler hastalıktan korunmam için yetersiz kalır

*

3.15

1.23

22

.38

Özdeğer 

2

3.09

2

2.84

2

1.97

Varyans (%)

22.07

20.31

14.08

İç tutarlılık

22

.83

22

.80

22

.63

Tablo 4. K-H1N1 için TBA Sonuçları, Özdeğerler,  İç Tutarlılık Katsayıları ve Bileşenlerin Açıkladığı Varyanslar

(N = 697)

*

Ters kodlanan maddeler

Not. 1 = Makro Kontrol, 2 = Kişisel Kontrol, 3 = Kaçınılamazlık

Domuz Gribi Algısı, Kaygı ve Kaçınma     57

lık bileşeni olmuştur. Üç bileşen toplam varyansın % 

56.46’sını açıklamaktadır. K-H1N1 ölçeği için iç tu-

tarlılık katsayısı .76 olarak hesaplanmıştır. 

Aşıya Yönelik Tutumlar (T-Aşı). T-Aşı ölçeği sal-

gın sırasında geliştirilen ve uygulanmaya başlanan aşı

ile ilgili tutumları belirlemek için geliştirilmiştir. Uy-

gulanan ilk TBA, 9 bileşenli bir çözümleme üretmiş-

tir. Ancak scree plot incelemesi sonucunda iki bile-

şenli bir çözümlemenin daha uygun olacağı görülmüş-

tür (T-Aşı için TBA sonuçları, özdeğerler, iç tutarlı-

lık katsayıları ve bileşenlerin açıkladığı varyanslar

Tablo 5’de verilmiştir). Elde edilen bileşenler  olumlu 

tutum ve olumsuz tutum olarak isimlendirilmiştir.  İki 

bileşenin açıkladığı toplam varyans % 55.93 olarak bu-

lunmuştur. Tüm ölçek için iç tutarlılık katsayısı .82 

olarak hesaplanmıştır.

Kaçınma Davranışları (KD). KD maddeleriyle 

yapılan ilk TBA 14 bileşenli bir çözümleme üretmiş 

ve scree plot incelemesi sonucunda 3 bileşenli bir çö-

zümleme için yeni bir TBA yürütülmüştür (KD için 

TBA sonuçları, özdeğerler, iç tutarlılık katsayıları ve bi-

leşenlerin açıkladığı varyanslar Tablo 6’da verilmiştir). 

KD ölçeğinin ilk bileşeni olan bilişsel kaçınma, ço-

ğunluğu H1N1 hakkındaki düşünceler ve konuşmalar-

dan kaçınmaya yönelik davranışları içermektedir. Or-

tak alanlardan kaçınma olarak isimlendirilen ikinci 

bileşen bireyin toplumun ortak kullanım alanlarından 

kaçınmalarının sıklığını ölçen maddelerden oluşmak-

tadır.  Kişisel temastan kaçınma olarak isimlendirilen 

üçüncü bileşen bireylerin başka insanlarla ve riskli yü-

zeylerle  fi ziksel temastan kaçınmalarının sıklığını ölç-

mektedir. KD için iç tutarlılık katsayısı .83’dür ve üç 

bileşenin açıkladığı toplam varyans % 59.37 olarak 

bulunmuştur. 

Çok Yönlü Varyans Analizi (MANOVA) ve Hiyerarşik 

Regresyon Analizi    

Araştırmanın temel bağımsız değişkenleri katılım-

cıların cinsiyeti ve çalışma statüsüdür. Bağımsız de-

ğişkenlerin algı, tutum, kaçınma ve kaygı ölçekleri üze-

rindeki etkisini görmek için 2x2 MANOVA uygulan-

mıştır. Bileşen ortalama puanı ya da ölçek ortalama 

puanı olarak analize alınan bağımlı değişkenler şunlar-

dır: T-H1N1 (tehlikelilik, bulaşıcılık), N-H1N1 (komp-

lo, çevre, inanç), K-H1N1(makro kontrol, kişisel kont-

rol, kaçınılamazlık), T-Aşı (olumlu tutum, olumsuz tu-

tum), KD (bilişsel kaçınma, ortak alanlardan kaçınma, 

kişisel kaçınma, KD ortalama puanı) ve SKÖ toplam 

puanı. 

MANOVA sonuçları Wilks’in lambda kriteri 

dikkate alınarak incelendiğinde cinsiyetin (F

15,668

 = 

4.77, p < .05, η

2

 = .09) ve çalışma statüsünün (F

15,668

 = 

6.13, p < .05, η

2

 = .12) temel etkilerinin anlamlı olduğu 

görülmüştür (Tablo 7).

T-Aşı Maddeleri

Bileşen

Ort.

S

1

2

Ailemdekilerin bu aşıyı olmasını isterim

2.04

1.27

22

.85

İlk fırsatta aşı olmayı isterim

1.89

1.21

22

.83

Bence herkes domuz gribi aşısı yaptırmalı

2.10

1.22

22

.82

Aşı ile ilgili yapılan açıklamalara güveniyorum

2.06

1.29

22

.70

Bu aşı domuz gribi bulaşmasına neden olabilir

*

3.16

1.30

22

.68

Bence bu aşının koruyucu etkisi yok

*

2.88

1.17

22

.64

Bu aşı tehlikelidir

*

2.83

1.24

22

.63

Bu aşının etkililiği yeterince test edilmemiştir

*

1.98

1.25

22

.63

Bu aşı olmadan da salgını atlatabilirim

*

2.24

1.15

22

.54

Özdeğer 

2

2.85

2

2.15

Varyans (%)

31.66

23.97

İç tutarlılık

22

.85

22

.67