Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

M og‘or zam burugiari. 
Yangi y ig ib olingan don massasi 
tarkibida ham isha u yoki bu darajada m o g ‘or zam b u ru g iari mavjud 
b o ia d i. Ularning soni ko'pincha lg don tarkibida bir necha o ‘ndan 
yuzgacha, goho m inggacha bo ‘ ladi, shuningdek ular don massasidagi 
m avjud m ikroorganizm lam ing 1-2 foizini tashkil etadi.
Qulay sharoit tu g ‘ilishi bilan, donning nam ligi yuqori b o ig a n d a , 
don m assasining harorati orta boshlaydi v a m o g ‘or zam b u ru g iari 
jad al k o ‘paya boshlaydi. N atijada donda oddiy k o ‘zga k o ‘rinadigan 
zam burug‘ kaloniyalari hosil b o ia d i. Bunday holat donni noqulay 
ob-havo sharoitida y ig ib olganda, donlarni vaqtinchalik saqlashda, 
ularni suv yoki tem ir y o i transportida tashishda va boshqalarda 
kuzatiladi.
78

---

M og‘or zam b u ru g iarin in g intensiv rivojlanishi don massasida 
•quruq m oddalarning k o ‘p m iqdorda y o ‘qolishiga don sifatining 
pasayishiga yoki butunlay buzilishiga olib keladi. M og‘or zam- 
b u ru g iari bilan zararlangan donda yoqim siz hid paydo b o ‘ladi, 
shuningdek uning ta ’m i va rangi ham o ‘zgaradi.
Don m assasida uchraydigan m o g 'o r zam burug‘larining turi 
xilma-xil b o ‘lib hozirgacha ularning 60 dan ortig‘i aniqlangan.
Bularning ichida don sifatini buzuvchi eng asosiylari Asrergillu 
va Renisillium turiga m ansub zam burug‘lar hisoblanadi. Bulardan 
tashqari Cladosrorium. D enatium , Trishothesium va boshqa turlarga 
m ansub m ikroorganizm lar don tarkibida k o ‘p uchraydi.
Fitopatogen mikroorganizmlar. 
Bu guruhga m ansub m ikro­
organizm lar o'sim likda o ‘ziga xos kasalliklar keltirib chiqargani 
uchunfitopatogen deb nom olgan. Bularni ichida tanish bakteriyalarga 
yuqum li kasallik tarqatuvchi viruslar va z a m b u ru g iar kiradi.
M azkur m ikroorganizm lar bilan zararlangan o ‘sim liklar halok 
b o ‘lishi yoki kam m iqdorda, shuningdek sifati past b o ‘lgan hosil 
beradi. M isol tariqasida b a ’zilarini keltirib o ‘tamiz. Bast.translusens 
bu g ‘doy, jav dar arpa va m akkajo‘xorida kuyish kasalini sholi va 
m akkajo‘xorida so ‘lish, m akkajo‘xori, sholi va arpada d o g ia n ish
kabi kasalliklam i keltirib chiqaradi. Bast, trafasiens va boshqa m ikro­
organizm lar esa donlarning puch b o ‘lib qolishiga sabab b o ia d i.
Shuningdek fitopatogen m ikroorganizm lar o ‘sim liklarda chi- 
rish, s o iis h va boshqa k o ‘pgina kasalliklar keltirib chiqaradi. Don 
tarkibidagi bu m ikroorganizm lar ulardan chiqadigan m ahsulot 
sifatiga ham ta ’sir qiladi.
Inson va hayvonlar uchun zararli b o ig a n patogen m ikro­
organizmlar, donga tasodifiy joylashib qolishi mumkin.
U lar donning sifati va saqlanuvchanligiga deyarli ta ’sir 
etmaydi. Lekin organizm uchun xavfliligini hisobga olgan holda 
donni saqlashda bunga katta e ’tibor berish lozim tuproqdan, kasal 
hayvonlardan v a boshqa infeksiya tashuvchilardan o ‘tib qoladi.
79

---

D on m assasida uchrab turadigan m ikroorganizm larga sibir 
yarasini keltirib chiqaruvchilar, sapa, brutsellez, tuberkulez va 
boshqa kasallik m ikroorganizm lari kiradi.
Ratogen m ikroorganizm larni don m assasida aniqlash qiyin. 
Shuning uchun bu m ikroorganizm lar tarqalgan joy lard a karantin 
tadbirlari o'tkaziladi. Shuningdek bu yerlardan olingan donlarni 
qayta ishlashda maxsus karantin instruksiyalardan foydalaniladi.
80

---