E. G' G'oziev O'zbekiston respublikasi
0 ‘qituvchi va talabaning hamkorligi - ta’lim samaradorligining
Yüklə 112 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
7.5. 0 ‘qituvchi va talabaning hamkorligi - ta’lim samaradorligining
muhim omili Oliy maktabda hamkorlikdagi faoliyaming shakllanishi, uning ijtimoiy- psixologik jihatini tashkil qilish, har qanday faoliyatni, shu jumladan, o‘quv faoliyatini tashkil qiluvchi tarkibiy kismlami o ‘rganish so*nggi o‘n yillarda amalga oshirila boshlandi. B.F.Lomov faoliyatni tahlil etishning umumiy psixologiyada qabul qilingan sxemasini ko‘rib chiqib, bu faoliyatni bajaruvchi shaxsning boshqa shaxslar bilan hamkorligi boshqacha qurilishi zarurligini ta’kidlab o‘tadi. Yakka shaxs faoliyatining psixologik tahlili faoliyat sub’ektining boshqa odamlar bilan aloqasini mavhumlashtiradi. Lekin bu mavhumlashtirish nihoyatda muhimligidan qat’i nazar, o‘rganilayotgan hodisalami bir tomonlama yoritish imkonini beradi. 0 ‘qituvchi va o‘quvchining hamkorlikdagi faoliyatiga doir tadqiqotlarda, asosiy e’tibor o‘zaro munosabatning rivojlanishini o*rganishga qaratilgan, o‘qitishni guruhli tashkil qilish jarayoni bayon qilingan. A.V.Petrovskiy jamoadagi shaxslararo munosabatlar faoliyatdan kelib chiqishini o‘rganib, ta’lim jarayonida o‘qituvchining o ‘quvchilar bilan hamkorligini tashkil qilish faqat ulaming muloqotga ehtiyoj ini qondirish vositasi emas, balki o‘quv materialini o‘zlashtirishning ham vositasi ekanligini ta’kidlagan edi. Bu muammoga boshqacharoq yondashgan A.A.Bodalev o ‘qituvchi bilan 0 ‘quvchining munosabati ulaming samarali, hamkorligini vujudga keltirish uchun qulaylik yaratishi zarur deb hisoblaydi. Buning uchun o'qituvchilar o ‘quvchilaming shaxs sifatidagi xususiyatlarini, maqsad va ehtiyojlarini hisobga olishlari shartdir. 218 Yuqoridagi fikrlarga qaramay, o‘zlashtirishning turli bosqichlarida o‘qituvchi bilan o‘quvchilaming turli hamkorligi qanday uyushtirilishi masalasi hal bo‘lgan emas. Binobarin, o ‘qituvchida o‘quv faoliyatini hamkorlik asosida tashkil qilish ko*nikmalari yo‘qligi qator muammolarni keltirib chiqarmoqda. Hamkorlikdagi mahsuldor faoliyatni psixologik jihatdan o‘rganishni V.YaXyaudis boshchiligidagi psixologlar guruhi amalga oshirdi. Uning asosiy maqsadi yangi psixik fazilatlaming shakllanishida o ‘qituvchi bilan talaba hamkorligining rolini ifodalash edi. Ushbu nazariyaga binoan, o'quv faoliyatining shakllanishi fan asoslarini o‘zlashtirishning negizi emas, balki shaxsning ijtimoiy- madaniy qadriyatlarini egallash jarayonidir. Mazkur nazariya asosida o‘quv vaziyatini talaba shaxsining rivojlanishidagi “yaqin kamolot zonasi”nigina emas, balki “perseptiv rivojlanish zonasi”ni ham yaratadigan yo‘sinda, loyihalash mumkin. B.Ya.Lyaudis o*quv vaziyati tarkibidagi 4ta o‘zgaruvchan holatni ko‘rsatadi: a) tashkiliy o‘quv jarayonining mazmuni (uning xususiyati o‘quvchi o‘zlashtiradigan faoliyat dasturli, egallanadigan bilish faoliyatining turlari; b) ta’lim mazmuni va o‘quv faoliyati usullarini o‘zlashtirish: bir bosqichdan boshqasiga o‘tish tartibi, v) talaba bilan o ‘qituvchining o‘zaro ta’siri va hamkorlik tizimi; g) ta’limdagi o‘zgamvchan omillaming o ‘zaro aloqasi takomillashuvi, 0 ‘zaro hamkorlikning muhim omili va talabalaming o*zaro munosabati xususiyatini belgilovchi asos o ‘qituvchi bilan talaba hamkorligining shakllaridir. Hamkorlikdagi o‘quv faoliyati (o‘qituvchi va talaba munosabatlarining va birgalikdagi xatti-harakatlarining alohida turidirki, u o4zlashtirish ob’ektini, bilish faoliyatining barcha qismlarini qayta qurishni ta’minlaydi. Hamkorlikdagi o‘quv faoliyatining maqsadi o‘z!ashtiriladigan faoliyat va birgalikdagi harakatlar, munosabat va muloqotning boshqarish mexanizmini yaratishdir. Hamkorlikdagi faoliyatning mahsuli talabalar mustaqil holda ilgari surgan yangi g ‘oyalar va o‘zlashtirilayotgan faoliyatning mohiyatiga bogMiq maqsadlar va sheriklikda shaxs pozitsiyasini boshqarish istaklarining yuzaga kelishidir. Hamkorlikdagi faoliyat usuli deganda, o‘qituvchi bilan talabaning bir galikdagi xatti-harakatlarining tizimini tushunish kerak. Bunday xatti-harakatlar o‘qituvchining talabaga ko‘rsatadigan yordamidan boshlanadi, talabalaming faolligi asta-sekin o‘sa borib, butunlay ulaming o‘zi boshqaradigan amaliy va aqliy harakatiga aylanadi, o‘qituvchi bilan talaba o‘rtasidagi munosabat esa sheriklik pozitsiyasi xususiyatiga ega bo'ladi. Psixologiya fanida hamkorlikning bir nechta shakli mavjud, ular quyidagilardan iboratdir: 1) faoliyatga kirish, 2) mustaqil harakatlar (o‘qituvchi bilan talaba hamkorlikda bajaradilar); 3) o‘qituvchi harakatni boshlab beradi va unga talabani jalb etadi; 4) taqlid harakatlari (o‘qituvchidan ibrat olgan talaba ana shu namuna asosida harakat qiladi); 5) madad harakatlari (o‘qituvchi talabaga oraliq maqsadni va unga erishish usullarini tanlashda yordam beradi hamda oxirgi natijani nazorat qiladi); 6) o‘zini o ‘zi boshqarish harakatlari (o‘qituvchi umumiy 219 maqsadni ko‘rsatishda va oxirgi natijani baholashda ishtirok etadi); 7) o‘zini o‘zi qo4zg‘atuvchi harakatlar; 8) o‘zini uyushtiruvchi harakatlar. Hamkorlikdagi faoliyat usullari birgalikdagi xatti-harakatlar shaklida namoyon bo‘lib, unga muloqot davrlari singari mazkur faoliyatning oddiy birliklari deb qarash mumkin. Birgalikdagi harakat davri quyidagicha almashinuvni o‘z ichiga oladi: o‘qituvchi harakat boshlaydi, talaba uni davom ettiradi yoki tugallaydi. Oliy maktablarda hamkorlikdagi faoliyatning xususiyatlarini o‘rganish va tajribalarda sinab ko‘rishning asosiy maqsadi talabalaming bilimlami olzlashtirishdagi qiyinchiliklarining sabablarini va manbalarini tadqiq etish hamda ta’lim jarayonida yoki hamkorlikdagi faoliyatda bilimlami o ‘zlashtirish samaradorligini oshirishning asosiy omillarini aniqlashdan iboratdir. Yüklə 112 Kb. Dostları ilə paylaş:
|