E nuritdinov odam fiziologiyasi

Yurak fiziologiyasi 
Odam yuragining o'rtacha og'irligi erkaklarda 300 g, ayollarda esa bir oz kamroq - 
200-250 g bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloq yuragi yumaloq shaklda bo'lib, 
brrmuncha yuqori joylashgan, og'irligi 23-27 g, sakkiz oyli bolalarda yurakning 
og'irligi ikki barovar, 2-3 yashar bolalarda uch barovar va 16 yoshda o'n bir marta 
ortadi. O'rta yoshdagi odamlarda yurakning uzunligi 13-14,5 sm eng serbar qismi 
(ko'ndalangiga) 9-10,5 sm, oldingi sathi bilan orqa sathining uzunligi 6-7 sm ga teng. 
Yurak og'irligi butun tana og'irligiga 1:200 yoki 1:75 nisbatda bo'ladi. 
Yurak qon aylanish tizimining markaziy qismi bo'lib, mushaklardan tashkil topgan 
g'ovak a'zodir. Har bir odam yuragining hajmi mushtiga yaqin bo'ladi. Jismoniy 
tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchi kishilarda yurakning mushaklari yaxshi 
rivojlanib, uning hajmi boshqalar yuragining hajmiga nisbatan kattaroq bo'ladi (16-
rasm). 

---

32 
Yurak devori uch qavatdan: ichki-endokard, o'rta-mushak, ya'ni miokard va tashqi 
epikarddan iborat. Tashqi pardasi-perikard ikki qavat bo'lib, ichki qavati yurak 
mushagiga yopishib turadi, tashqi qavati esa xalta sifatida yurakni o'rab turadi. Ikkala 
qavat o'rtasidagi bo'shliq va suyuqlik bo'lib, yurakning qisqarish va kengayish 
harakatlariga qulaylik tug'diradi (17-rasm). 
Yurakning asosiy ishi nasos singari vena qon tomirlaridagi qonni so'rib, arteriya qon 
tomirlariga o'tkazishdan iborat. Yurakning bu ishi uning bo'lmacha va qorinchalari 
devoridagi mushaklarning ritmik ravishda qisqarishi (sistolasi) va kengayishi 
(diastolasi) orqali amalga oshadi. Yurakning bo'lmacha va qorinchalarinmg bir marta 
qisqarib-bo'shashishi yurakning bir ish sikli (davri) deyiladi. Ularning har bir ish 
sikliga 0,8 soniya sarflanadi. Jumladan, bo'lmachalarning qisqarishiga * 0,1 soniya, 
kengayishiga 0,7 soniya, qorinchalarning qisqarishiga 0,3 soniya, kengayishiga 0,5 
soniya sarflanadi. Qorinchalar diastolasimng oxirida, uning tamom bo'lishiga 0,1 
soniya qolganda (kompensator pauza) bo'lmalarning yangi sistolasi ro'y beradi va 
yurakning ish sikli yangidan boshlanadi. 
Bo'lmalar va qorinchalar qisqarishining o'zaro bog'liqligi va izchilHgi qo'zg'alish 
yurakning qayerida paydo bo'lishiga va qanday tarqalishiga bog liq.