Editörler Prof. Dr. Şeref Sağıroğlu Prof. Dr. Mustafa Alkan Sağıroğlu / Alkan grafik

BÖLÜM
 
6
Prof. Dr. Şeref SAĞIROĞLU
Siber
Güvenlikta
Büyük Veri ve
Açık Veri
Kullanımı

---

---

165
SİBER GÜVENLİKTE BÜYÜK VERİ VE 
AÇIK VERİ KULLANIMI
6.1. Giriş
S
iber ortamlar verilerin taşındığı, veriler üzerinde işlemlerin 
yapıldığı, verilerden değer elde edildiği, veriler ile saldırıların 
yapıldığı belki de en önemlisi yine bu verilerin analizi sonu-
cunda saldırıların önlendiği ortamlardır. Dolayısıyla, veriye sahip 
olanlar ve bunları analiz edenler, elektronik dünyada var olabilir, 
saldırılara karşı koyabilir veya olası saldırıları anlayabilir, karşılaşı-
labilecek olumsuzluklardan, zararlardan, tehlikelerden daha az et-
kilenir, yeni araştırmalar yaparak koruma teknikleri ve teknolojileri 
geliştirebilir ve sonuçta hem bunu bir fırsata dönüştürebilir hem de 
kişisel, kurumsal ve ulusal bilgi varlıklarını koruyabilirler. 
Bu konunun önemini anlayan toplumlar bu konuda çözümler ge-
liştirmişler, verilerini araştırmacılara açımışlar, yüksek seviyede bir 
koruma sağlamanın yanında bundan hem ekonomik hem de strate-
jik olarak faydalanmışlardır.
Bu bölümde bu konu kapsamlı olarak incelenmiştir.
6.2. Açık Veri ve Açık Kaynağın Önemi 
Açık Kaynak, Açık Toplum, Açık Bilim, Açık Veri, Açık Veri Türkiye 
son dönemde üzerinde konuşulan konuların başında geliyor.
Açık veya açıklık, kişiler, toplumlar veya ülkeler için önemlidir. Ge-
lişim ve değişim için şarttır. Bunların Konuşulması, paylaşılması, 
okunulması veya anlatılması bile pozitif bir etki bırakıyor insanın 
üzerinde. Toplumda güven duygusunu artıran önemli bir etkisi 
vardır. Güven veriyor.
Açık Bilgi Vakfı (Open Knowledge Foundation) açık veriyi, “her-
hangi bir telif hakkı, patent ya da herhangi bir kontrol mekanizması-

---

Ş E R E F S A Ğ I R O Ğ L U
166
na tabi olmaksızın herkes tarafından ücretsiz ve özgürce kullanılan 
veri” olarak tanımlamaktadır. Diğer bir ifadeyle “herkes tarafından 
ücretsiz olarak erişilebilen, tekrar kullanılabilen ve paylaşılabilen 
araştırma veya gözlem sonuçları” açık veri olarak ifade edilmekte-
dir. Aynı zamanda, Açık Bilgi Vakfı “açık devlet verisini” ise “dev-
let ya da devlet kontrolündeki birimler tarafından üretilen, herkes 
tarafından kullanabilen ve paylaşılabilen veriler” olarak tanımla-
maktadır. 
Dünyaya baktığımızda; bu kelimeleri konuşan, bunları hayatın içe-
risine alan, bu konuda çalışmalar yapan, verilerini, dokümanlarını, 
yaptıklarını ve bunların değerlerini bilen ve koruyan, paylaşılma-
sı gereken bilgilerini ise topluma açan veya bunları geniş kitlelerle 
paylaşanlar gelişmiş toplumlardır. Açık verileri işleyip bunları de-
ğere dönüştürenler, ekonomiye katanlar, bunun ekonomisini oluş-
turanlar ise gelişmiş beyinlere sahip ülkelerdir. 
Sümerlerden günümüze kadar geçen uygarlıkları incelediğimizde, 
bu açıklık ile hareket eden toplumların büyüdükleri, felsefelerini 
yaygınlaştırdıkları ve sonuçta geliştiklerini tarih bize söylemekte-
dir. Osmanlı imparatorluğunun büyüme felsefesinin arkasında da 
bu olduğu gibi büyük dünya devletlerinin büyüklüğünün arkasın-
da da bu vardır. Doğal olarak; bu büyüklük, şeffaflıkla ve açıklıkla 
sağlanabilmektedir. Bu sayede güven artmaktadır. Destekler çoğal-
maktadır. Toplumların veya ülkelerin ortak hedeflere koşması veya 
kilitlenmesi de artmaktadır. Google, Wikipedia, Scholarpedia, Go-
ogleScholar, Facebook, Twitter, Über, TEDTalks, vb ürünler veya or-
tamlar bunlara verilebilecek iyi örneklerdir. Bu açıklığın ekonomik 
sonuçları ise Milyar dolarlık şirketler, zengin ve gelişmiş ekonomi-
ler, bilgi toplumları, sosyal projeler, milyarları etkileyen olaylar, de-
ğişimler ve sonuçlardır. 
Dünya üzerinde büyük etki yaratan uygulamaların sayısını artır-
mak için; büyük etkiler oluşturabilecek büyük fikirleri geliştirmek, 
projeleri hayata geçirmek, açık ortamları oluşturmak, paylaşmak, 
yenilerini düşünmek ve özellikle de bunda ısrar etmek gereklidir. 
Ülke olarak açık veriye baktığımızda; bu yönde geliştirdiğimiz bü-
yük projelerin sayısı maalesef azdır. Bunu artırmanın yolu; gelişi-
min önündeki engellerin kaldırılması, açık bilgiye erişimin yeterli 
düzeye getirilmesi, üretilen bilginin niteliğinin ve kapsamının ge-

---

S İ B E R G Ü V E N L İ K T E B Ü Y Ü K V E R İ V E A Ç I K V E R İ K U L L A N I M I
167
nişletilmesi, teknoloji ve inovasyon kültürünün gelişmesi, yerli ve 
milli ürünlerin sayılarının artırılması, toplumun hızla gelişip kal-
kınması, bilgi toplumu ve ekonomisine geçişin hızlandırılmasından 
geçmektedir. Bundan dolayı, gelişmiş, toplumlar veya ülkeler açık 
kaynak ve veri yaklaşımlarını desteklemekte, kamu kaynaklarıyla 
desteklenen projeleri, yayınları, araştırmaları, raporları, araştırma 
verilerini herkese açmakta, bunun için yasal düzenlemeler yapmak-
ta, bu tür projeleri teşvik etmekte ve bunların hayata geçirilmesinde 
kolaylıklar göstermektedir.
Büyük ve açık verilerin önemli bir kısmı kamu hizmetlerinden elde 
edilen verilerdir. Bu verilerin işlenmesi ve elde edilen değerlerin 
toplumun yararına kullanılması için sahip olunan bazı verilerin 
kullanıma veya analize açık olması, farklı kurumlar ve birimler ta-
rafından kullanılabilmesi, farklı ve yeni fikirlerin ve çıktıların elde 
edilebilmesinin yanında girişimciliği ve inovasyonu teşvik etmesi, 
kurumların verimliliğini artırması, kurumlar arası işbirliğini güç-
lendirmesi, oluşabilecek ihlallerin tespit edilmesini kolaylaştırması, 
kayıpları en aza indirgemeye katkı sağlaması, açık verilerden farklı 
kazanımların elde edilmesi ve bunların vatandaşlara ve yöneticilere 
aktarılması işlemlerini sağlayacak ve işleri kolaylaştıracaktır. 
Akademik ortamlarda “Açık Erişim”; yaklaşık 10 yıldır yoğun ola-
rak ülkemizde tartışılmakta ve bugün dünyada pek çok bilim insa-
nı, araştırmacı, yayınevi, kurum ve kuruluşlar tarafından destek-
lenmektedir. 
Budapeşte Açık Erişim Girişimi Bildirgesinde; Açık Erişim “verile-
rin okunabilir, kaydedilebilir, erişilebilir, kopyalanabilir, yazdırıla-
bilir, taranabilir, dizinlenebilir, bağlantı verilebilir, başka bir orta-
ma veri olarak aktarılabilir ve her türlü amaç için yasal çerçevede 
kullanılabilir olması ve ekonomik, hukuki ve teknik engellemeler 
olmaksızın kamuya ücretsiz olarak açık bulunması” olarak tanım-
lanmaktadır
. 
Büyük veri, günümüzde gerek akademik ortamlarda gerekse sek-
törlerde ve kurumlarda önemli ve popüler konularından biridir. 
Büyük veri; depolama, yönetim ve analiz için sıradan veri tabanı 
yazılım araçlarının yeteneklerinin gerisinde kaldığı veri kümesi, 
yüksek hızda toplama, keşif ve analiz sayesinde çok çeşitli verinin 
çok büyük hacminden ekonomik olarak değer elde etmek için ta-

---

Ş E R E F S A Ğ I R O Ğ L U
168
sarlanan yeni nesil teknolojiler ve mimariler, geleneksel veri işleme 
uygulamaları veya genel veri tabanı yönetim araçları kullanılarak 
yönetilmesi zor olan büyük ve karmaşık veri koleksiyonu, farklı 
formatlarda ve farklı kaynaklardan çok yüksek hızlarda üretilen 
büyük miktardaki veriler, gibi tanımlamaları olsa da aslında güncel 
teknolojiler ile çözülemeyen problemlerin çözümünde kullanılabi-
lecek yeni nesil çözümlerdir. Bu verilere, hız, hacim, çeşitlilik, güve-
nilirlik ve değer olmak üzere beş temel karakteristiğe (5V Özelliği) 
sahip olsa da buna yeni özelliklerde eklenmektedir (11V Özelliği). 
Bu temel karakteristikler, verilere ve veri işleme yaklaşımlarımıza 
bakış açımızı değiştirmekte, pekçok şeyi tekrar sorgulamamıza, 
yeni yaklaşımlar geliştirmemize ve en önemlisi bir verinin ne kadar 
hacimli olduğuna, ne kadar hızlı değiştiğine, ne kadar çeşitli oldu-
ğuna, ne denli güvenilir olmasına daha çok dikkat etmemize ve en 
önemlisi de bu verilerden yeni değer nasıl elde edilebilir odaklan-
mamızı sağlamaktadır. 
Verilerin mahremiyetinin sağlanmasına yönelik, çeşitli anonimleş-
tirme teknikleri ve çözümleri mevcuttur. Bu teknikler, en temelde 
kayıt bağlama, özellik bağlama, tablo bağlama ve olasılık saldırıları-
na karşı koruma sağlamaktadır. Burada verilere yapılabilecek olası 
saldırıların veya oluşabilecek açıkların önceden fark edilmesi veya 
belirlenmesi, ve sonuçta bu oluşabilecek ihlallerin engellenmesi için 
anonimleştirme tekniklerinin önemi büyüktür. İstenilen anonimleş-
tirme seviyesi sağlanmadan paylaşılan veri kümelerinin saldırıya 
ve ihlale açık olduğu bilinmektedir. Buna en iyi örnek, 2006 yılında 
AOL firması tarafından çeşitli araştırma faaliyetleri için, kullanıcı 
kimliği ve IP numarası silinerek 650 kullanıcıya ait 20 milyon arama 
sorgu verisi paylaşılmış, ancak birkaç gün içerisinde bu sorguların 
kimlere ait olduğu araştırmacılar tarafından tespit edilmiştir. Buna 
benzer başka örneklerde literatürde mevcuttur. Karşılaşılan bu ih-
laller araştırmacılara yol göstermiş olup, bu tür ihlallerin önlenme-
sine yönelik yeni ve farklı çözümler geliştirilmesine öncü olmuştur. 
2016 yılında yayımlanan Kişisel Verileri Koruma Kanununda ano-
nimleştirme, “kişisel verilerin, başka verilerle eşleştirilerek dahi 
hiçbir surette kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle iliş-
kilendirilemeyecek hale getirilmesi”, kişisel veri ise “kimliği belirli 
veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgi” olarak tanım-
lanmıştır. Bu tanımlara dayanarak, kişisel veri sınıfına giren büyük 

---

S İ B E R G Ü V E N L İ K T E B Ü Y Ü K V E R İ V E A Ç I K V E R İ K U L L A N I M I
169
verilerin mahremiyeti belirtilen kanun çerçevesinde gerek işlenmesi 
ve saklanması gerekse aktarılması veya ifşa edilmesi konularında 
çalışmalar vardır.
Avrupa Birliği;
- “kamu bilgilerinin Avrupa’daki en büyük veri kaynağı olduğunu 
ve bunların ise sayısal haritalar, meteorolojik, yasal, trafik, mali, 
ekonomik ve diğer verilerden oluştuğunu belirtmiş, bu verilerin 
çoğunun yeniden kullanılabilir olduğunu, hava, finans ve sigor-
ta kuruluşları gibi kurumların yeni ürün ve hizmetlerine entegre 
edilebileceğini”, “verilerin altın olduğunu ve bunun keşfedilme-
si, işlenmesi ve değere dönüştürülmesini”, açık verileri “petrole 
benzetmiş” ve “dijital çağda verilere önem verilmesi gerektiğini” 
raporlamış, 
- kendi büyük verisini oluşturmak ve “Açık Erişim Arşivlerini” 
kurmak için H2020 çerçeve programı kapsamında “OpenAIREp-
lus” projesini destekleyerek, 10 milyonun üzerinde doküman, 
yayın ve verileri bu sisteme aktarılmasını sağlamış, ve
- CERN ev sahipliğinde oluşturulan açık veri arşivi ZENODO 
(http://zenodo.org/) ile ülkelerin kullanımı için arşivlenmektedir. 
Bunun gerekçeleri ise büyük verilerden farklı ve yeni değerlerin 
elde edilebilme ve Avrupa toplumlarının bu gelişmelerden daha 
çok faydalanmasını sağlamak ve kendi ekosistemini kurmaktır. 
Nicol, Caruso ve Archambault tarafından 2013’de hazırlanan “Av-
rupa Araştırma Alanları ve Ötesi: Açık Veri Erişim Politikaları ve 
Stratejileri” dokümanında sunulan verilere göre; 
- ABD’nin bu alana yılda 60 milyar dolar harcadığı, 
- AB’nin FP7 projeleri kapsamında bu konunun gelişmesi için 50 
milyar avroluk harcama planladığı,
- AB’de H2020 için 70 milyar avro araştırma bütçesi kullanılacağı,
- Yıllık veri artışının ise %30 civarında gerçekleştiği ve
- Büyük verilerin, açık veri haline getirilmesiyle AB ülkelerinin 
bundan yılda 150-300 milyar avro tasarruf sağlanabileceği 
belirtilmiştir. 

---

Ş E R E F S A Ğ I R O Ğ L U
170
ABD, İspanya, Almanya, Kanada, Japonya, Yunanistan, İtalya vb. 
ülkeler kamu kaynaklarıyla desteklenen araştırma çıktılarının açık 
erişim olarak paylaşılmasını zorunlu hale getirmişlerdir. Günü-
müzde pekçok uluslararası üniversite açık erişimi, araştırmacıların 
destek alabilmelerinde ve akademik yükseltmelerde ön koşul ola-
rak sunmaktadır. 
Ülkemizdeki durumları incelediğimizde ise;
- Ülkemizde açık erişim çalışmaları 2006 yılında başlamış, ülke-
mizde açık erişim arşivi ve kültürünün oluşturulmasına katkı 
sağlamak ve kazanılan tecrübeleri paylaşmak amacıyla ANKOS 
(Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu) çatısı altın-
da Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler (AEKA) adıyla bir çalışma 
grubu kurulmuştur. Bu grup çalışmalarını sürdürmektedir. 
- Ülkemizde 120’nin üzerinde üniversitenin açık erişim yaklaşım-
larını destekledikleri, bazılarının ise bunu senato kararı alarak 
daha da somutlaştırmışlardır. 
- World Wide Web Foundation tarafından yıllık olarak yapılan 
bir araştırma sonucunu incelediğimizde, ülkelerdeki açık veri-
leri sınayan Open Data Barometer listesinde ülkemiz bu yıl 40. 
sıradadır. Bu sıralamanın ise hazır olma (readiness), uygulama 
(implementation) ve etki (impact) kriterleri dikkate alınarak be-
lirlendiği, ülkemizin ise 100 üzerinden 3 kriter için sırasıyla 35, 
53 ve 15 puan aldığı görülmüştür. 
- Ülkemiz için internette açık veri ile ilgili küçük bir araştırma ya-
pıldığında, bazı belediyelerin bu tür platformları açtığı fakat içe-
risinde herhangi bir bilginin bulunmadığı, devletin bu konudaki 
alan isimlerini (www.data.gov.tr) aldığını fakat bunların içeriği-
nin olmadığı görülebilir. 
- Ülkemizde, iyi örneklerimizin de olduğunu belirtmekte fayda 
vardır. Açık kaynak ve açık veri konusunda YÖK, TÜBİTAK ve 
Üniversitelerimiz örneklerimizdendir.
- Kurumsal Akademik Arşiv ve Ulusal Akademik Arşiv sistemleri-
nin kurulması için 2014 yılında kamu kaynaklarıyla yapılan pro-
jeler ve araştırmalar sonucunda üretilen yayınların açık erişim 
olarak sunulması, açık erişim politikalarının oluşturulması için 
bir proje hayata geçirilmiş ve şu an için Yüksek Öğretim Bilgi Yö-

---

S İ B E R G Ü V E N L İ K T E B Ü Y Ü K V E R İ V E A Ç I K V E R İ K U L L A N I M I
171
netim Sistemi (https://istatistik.yok.gov.tr) ile tüm öğretim ele-
manlarının yaptığı çalışmaların neler olduğunu ve ilgi alanlarını 
genelde ve özelde görebilmek için geliştirilen “Yükseköğretim 
Akademik Arşiv Projesi” (http://akademik.yok.gov.tr) portalları 
üzerinden açık bilgiye erişim kanallarını açılmıştır. 
- Üniversitelerimizin bu konuya en çok desteği veren kurumlar 
olduğu ve son on yıldır bu konuya çok önem verildiği, 100’ün 
üzerinde üniversite web siteleri altında, açık arşivler oluştur-
muşlar ve bu portallarda Açık Erişim ve Açık Ders Arşivleri ile 
bugün için hizmet vermektedir. Örnek olarak; Gazi Üniversite-
sinin http://www.acikarsiv.gazi.edu.tr ve acikders.gazi.edu.tr 
adreslerinde, Ankara Üniversitesinin ise acikarsiv.ankara.edu.tr 
ve açık ders için acikders.ankara.edu.tr portallarından kamuya 
açık kaynak ve ders materyallerini sunduğu, diğer üniversiteler-
de de buna benzer açık arşiv portalları bulunmaktadır. 
- Ülkemizde bu alanda yapılan AB destekli projeler olduğu, açık 
erişim politikalarıyla ilgili olan MedOANet (Mediterranean 
Open Access Network), ortak altyapı oluşturmak için OpenA-
IREplus (Open Archives Infrastructure for Research in Europe) 
ve MedOANet’in devamı niteliğinde olan ve açık erişim politi-
kalarının ve stratejilerinin geliştirilmesine katkı sağlamak ama-
cıyla PASTEUR4OA (Open Access Policy Alignment Strategies 
for European Union Research) ile ülke bilgi birikimine katkılar 
sağlanmıştır. 
- Ülkemizde 2012 yılında Açık Yönetim Ortaklığı Girişimini (Open 
Government Partnership) destekleyen ülkelerden birisi olduğu-
nu belirtmiş ve 23 Ağustos 2013’te 352013/9 sayılı ve “Açık Yö-
netim Ortaklığı Girişimi” konulu Başbakanlık Genelgesi (http://
www.resmigazete.gov.tr/eskiler/ 2013/08/20130823-8.htm) ya-
yımlayarak buna taraf olduğunu ve kurumların bu konuda ge-
reğini yapmasını bildirmiştir. Gelinen noktaya bakıldığında ise 
ülkemizde yeni yeni kurumların bu konuya ağırlık verdikleri ve 
gerekli adımları, 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem 
Planı gereği yerine getirmeye çalıştıkları bilinmektedir. Strateji 
dokümanında, 22 yerde “açık veri” 24 yerde ise “büyük veri” ke-
limesi geçmektedir. Eylem planında Hedef 4.2’de “Açık Verinin 
Kullanım Alanları Yaygınlaştırma” başlığı altında; 

---

Ş E R E F S A Ğ I R O Ğ L U
172
• ülkemizde açık veri konusunda kamu kurum / kuruluşlarının ya-
nında özel sektör, sivil toplum kuruluşları gibi diğer paydaşları 
da içine alacak şekilde yapılacak çalışmaların çerçevesinin çizil-
mesi, kriterlerin belirlenmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması, 
• açık veri anonimleştirilmiş kamu verisi, özel sektör, üniversite-
ler, sivil toplum kuruluşları gibi tüm paydaşların verileri de açık 
veri olarak belirlenip burada tüm paydaşların dahil edildiği, 
• paydaşlar tarafından üretilen verilerin açık veri olarak 
paylaşıldığı ve 
• katma değer sağlanan bir modelin oluşturulması 
gerektiği vurgulanmıştır. Ayrıca, açık veri konusunda gerekli mev-
zuat düzenlemelerinin yapılarak açık verinin üretilmesinin ve kul-
lanımının önündeki engellerin kaldırılmasına ihtiyaç duyulduğu, 
açık veri ortamlarının ve platformlarının oluşturulması görevinin 
ise Başbakanlığa verildiği, ve eylem maddelerinin ise E4.2.1 : Açık 
Veri Paylaşım Portalının Oluşturulması ve E4.2.2 : Kamu Verilerinin 
Açık Veriye Dönüştürülmesi ve Paylaşılması olduğu strateji dokü-
manında belirtilmektedir.
- TÜBİTAK ULAKBİM’in geliştirdiği DergiPark Projesi son dö-
nemde en önemli projelerden birisidir. Bu açık dergi platfor-
munda bugün için Türkçe ve İngilizce 1.446 dergi, 239.675 Ma-
kale, 133.050 kullanıcının kaydı vardır. Bu platform, daha çok 
ülkemizde üretilen makalelerin açık olarak yayımlandığı bir 
projedir. Gazi Üniversitesinde ilk örneği yapılan bu projenin bu-
gün için ülkeye yayılması ve 2013 yılından ULAKBİM altında 
toplanarak bu hizmetin bilimsel dergilere ücretsiz olarak sunul-
ması ve bunu tüm akademisyenlere açmak çok önemli bir proje-
dir. Bunun etkileri gelecekte daha net olarak görülecektir. Bunun 
konferanslar, seminerler ve çalıştaylar içinde geliştirilmesi çok 
faydalı olacaktır. Ülkede üretilen bilimi, bu platform üzerinden 
sunmak ve gelecekte bu verileri farklı amaçlar için analiz etmek, 
ona göre planlamalar yapmak, yapılan çalışmaların etkisini gör-
mek kolaylaşacaktır. 
- Bilgi Güvenliği Derneğinin her yıl Gazi Üniversitesi, ODTÜ ve 
İTÜ ile düzenlediği Uluslararası Bilgi Güvenliği ve Kriptoloji 
konferansında sunulan bildirilerin ve yapılan sunumların www.

---

S İ B E R G Ü V E N L İ K T E B Ü Y Ü K V E R İ V E A Ç I K V E R İ K U L L A N I M I
173
iscturkey.org adresinden tamamının ücretsiz yayımlanması ise 
bir diğer güzel örnektir. Bu tür örneklerin ve paylaşımların hızla 
artması, verilerin boyutlarının büyümesine ve toplanan veriler-
den yeni çıkarımların ve değerlerin elde edilmesini kolaylaştıra-
caktır.