Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
7
Ön söz 
 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyevin 25 avqust 2008-ci il tarixli 
fərmanı ilə “Ekoloji Təmiz Kənd Təsərrüfatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının 
Qanunu qüvvəyə mindi. Bu əlamətdar tarixdən bir az sonra 2010-cu il Azərbaycanda 
“Ekologiya ili” elan olundu. 
Digər tərəfdən, son 10 ildə Azərbaycan Respublikası  ekoloji məsələlərə dair bir 
çox beynəlxalq konvensiyalara qoşularaq öz üzərinə öhdəliklər götürmüş  və bu 
konvensiyalar Milli Məclisdə təsdiq edilmişdir. 
Bütün bunlar təsadüfi deyildir. Belə ki, müasir sivilizasiyanın düçar olduğu ən acı 
həqiqətlərdən birisi «Təbiət-İnsan Cəmiyyəti» münasibətlərində  təbiətə qarşı istehlakçı 
əhvali-ruhiyyənin əndazədən çıxmasıdır. Min illər ərzində cəmiyyət inkişaf etdikcə onun 
tələbatları da artmış, ancaq ehtiyacların həcmi nə qədər artmışdırsa, ehtiyatlar da bir o 
qədər azalmışdır. 
Keçən  əsrin 60-cı illərindən başlayaraq kimyəvi gübrələrin, pestisidlərin və digər 
sintetik (süni) birləşmələrin çox intensiv tətbiqi yalnız torpaqların və ətraf mühitin digər 
komponentlərinin çirklənməsinə  səbəb olmamış, həm də insanlar arasında çoxlu 
bədxassəli xəstəliklərin sürətlə yayılmasına, biomüxtəlifliklərin azalmasına gətirib 
çıxarmışdır. 
Sivilizasiyanın müasir mərhələsində bəşəriyyətin qarşısında duran ən qlobal prob-
lem təbiətdən və onun sərvətlərindən səmərəli istifadə etməkdir. Torpaq örtüyü ən 
qiymətli sərvət olduğundan onu gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamaq ümdə vəzifədir. 
Yəni, torpaqlardan istifadə zamanı bu sərvət münbitliyini itirmədən və  hətta yaxşılaş-
dırılmış halda gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır. 
Bu meyar kənd təsərrüfatının davamlı inkişaf konsepsiyasının təməl prinsip-
lərindən biridir. 1992-ci ildə «Ətraf Mühit və İnkişaf» üzrə BMT-nin Rio-de Janeyroda 
keçirilmiş konfransı bu konsepsiyanı planetin bütün ölkələri üçün XXI əsrdə  fəaliyyət 
planı kimi təsdiq etmişdir. 
Rio-de-Janeyroda yüksək səviyyədə  təmsil olunan görüş  iştirakçıları prinsiplər 
məcəlləsi qəbul etmişlər: 
-  insanlar təbiətlə həmahəng, sağlam və məhsuldar yaşamaq hüququna malikdir; 
-  bugünkü inkişaf indiki və gələcək nəsillərin ziyanına həyata keçirilməməlidir; 
-  davamlı inkişafı həyata keçirmək üçün ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin 
ayrılmaz hissəsini təşkil etməli və ona ayrılıqda baxılmamalıdır; 
-  sabit inkişafı  təmin etmək və  əhalinin çoxunun tələblərini ödəmək üçün 
yoxsulluğun kökü kəsilməli və dünyanın müxtəlif bölgələrində həyat səviyyəsinin 
qeyri-bərabərliyi ləğv edilməlidir; 
-  dövlətlər Yer ekosistemlərinin qorunması, mühafizəsi və bütövlüyünü bərpa etmək 
məqsədilə  əməkdaşlıq edir və inkişaf etmiş ölkələr davamlı inkişafın təmin olun-
masında beynəlxalq cəhdlər üçün öz məsuliyyətini dərk edirlər; 
-  dövlətlər istehsalın həyat qabiliyyətli olmayan modellərini məhdudlaşdırmalı  və 
ləğv etməli, uyğun demoqrafik siyasəti müdafiə etməlidirlər; 
-  ekoloji məsələlər  ən səmərəli  şəkildə bütün marağı olan vətəndaşların iştirakı ilə 
həll edilməli və dövlətlər ekoloji informasiyaya geniş yol açmaqda əhalinin 
iştirakını təmin etməli və genişləndirməlidir; 
-  dövlətlər bütün ölkələrdə iqtisadi yüksəlişə  və davamlı inkişafa gətirib çıxaracaq 
açıq beynəlxalq iqtisadi sistemin yaradılması işində əməkdaşlıq etməlidirlər; 

---

 
8
-  ətraf mühiti çirkləndirənlər bu çirklənməyə görə maliyyə  məsuliyyəti daşımalı-
dırlar; 
-  davamlı inkişaf problemin daha dərindən dərk edilməsini tələb edir; 
-  davamlı inkişafa çatmaqdan ötrü qadınların və  gənclərin yaradıcı qüvvələrinin 
hərtərəfli iştirakı zəruridir; 
-  müharibə davamlı inkişaf prosesinə dağıdıcı  təsir göstərir. Ona görə  də dövlətlər 
silahlı münaqişələr zamanı ətraf mühiti mühafizə edən beynəlxalq hüquqa hörmət 
etməlidirlər; 
-  sülh, inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi bir-birindən asılı və ayrılmazdır. 
Bu nöqteyi-nəzərdən müasir dünyada davamlı inkişafa nail olmaq üçün zəruri olan 
modellərdən biri ekoloji təsərrüfatçılıqdır. Bu ideyanı  Azərbaycanda da reallaşdırmaq 
üçün, ilk növbədə, ictimai şüurun və yeni ekoloji təfəkkürün inkişaf etdirilməsi ümdə 
məsələdir. 
Ekoloji Kənd Təsərrüfatı  Hərəkatını bir proses kimi qiymətləndirsək,  görərik ki, 
inkişafın bütün mərhələlərində  əhalinin müxtəlif təbəqələrinin maarifləndirilməsi və 
təhsili bu posesin əsas tərkib hissələrindən biri olmuşdur və indi də  həmin səviyyədə 
qalmaqdadır. Bu iş Avropa Birliyi ölkələrində orta təhsil məktəbləri, kolleclər və müxtə-
lif kurslardan başlayaraq ali təhsil ocaqlarına qədər təlim və təhsillə məşğul olan böyük 
bir şəbəkəni əhatə edir. Eyni zamanda insanların bu məsələ ətrafında maarifləndirilmə-
sinə nail olmaq üçün Milli və Regional proqramlar həyata keçirilir, onların vasitəsi ilə 
də insanlara ekoloji təmiz məhsul istehsalının yolları və qaydaları təlqin olunur. 
Azərbaycanda  əsası 1998-ci ildə  Gəncə Aqrobiznes Assosiasiyası  tərəfindən 
qoyulan Ekoloji Kənd Təsərrüfatı  Hərəkatı getdikcə genişlənməkdədir. Ötən qısa bir 
vaxt  ərzində yüzlərlə fermer və torpaq istifadəçiləri bu istiqamət üzrə treninq və 
seminarlarda maarifləndirilmişdir. Bu işdə «Ekoloji Kənd Təsərrüfatı» jurnalının da 
xüsusi rolunu qeyd etməmək olmaz. Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının 
(indiki ADAU-nun) Elmi Şurası 5 dekabr 2006-cı il tarixində AKTA-da (indiki ADAU-
da) «Ekoloji kənd təsərrüfatı» ixtisasının açılması haqqında qərar qəbul etmiş və 2007-ci 
ildə bu ixtisas üzrə tələbə qəbulu həyata keçirilmişdir. 
Son on ildə yaradılan elmi-metodiki və  tədris-metodiki materiallar bazasının 
insanların maariflənməsində  və  təhsilində xüsusi yeri var. İndiyə  qədər belə bir 
informasiya mənbəyinin olmaması  tədrisdə  və maarifləndirmə  işlərində  çətinliklər 
yaradırdı. 
Bu dərsliyin işlənib hazırlanmasında müxtəlif mənbələrdən istifadə olunaraq 
“Ekoloji kənd təsərrüfatı”na dair ən müasir informasiyanın toplanması və işlənilməsində 
Azərbaycanda Ekoloji Kənd Təsərrüfatı  Hərəkatının  ən qabaqcıl nümayəndələri olan - 
mərhum k.t.e.n., dosent Elxan Qocayevin, k.t.e.n., dosent Qurban Məmmədovun, 
k.t.e.n., dosent Səmədağa Surxayevin, k.t.e.n., dosent Məhmət Əliyevin, dos. Fəxrəddin 
Yusifovun, baş müəllim Sübhan Vəliyevin, b.e.n. Kazım Hüseynovun, baş müəllim 
Vüqar Mohumayevin, k.t.f.d. Vüqar Bəşirovun, Nizami İbrahimli, Elməddin Namazov 
və başqalarının böyük rolu və zəhməti olmuşdur.     
Hesab edirik ki, Azərbaycanda ilk dəfə işıq üzü görən bu dərslik uzun illər ekoloji 
kənd təsərrüfatı ilə bağlı minlərlə insanın stolüstü kitabına çevriləcək.