Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Ədviyyat üçün xammalın qurudulması, 
saxlanması və istifadə olunması 
 
Toplanan  ədviyyat bitkilərinin lazımi  şəraitdə qurudulması  ədviyyat xammalı 
tədarükü işinin ən mühüm mərhələsidir. Ədviyyat bitkilərini (otunu, yarpağını, çiçəyini 
baş hissələrini) havası müntəzəm dəyişdirilən binalarda, kölgəli yerdə  və ya çadır 
altında qurutmaq lazımdır. Günaltında qurudulan ədviyyat xammalı çox tez xarab olur, 
tərkibindəki xlorofil, karotin piqmentləri parçalanır, bozumtul rəng alır və xoş ətri itir. 
Qurutma zamanı xammalı elə çevirmək lazımdır ki, o sınmasın,  əzilib qarışmasın. 
Ədviyyat bitkilərinin daha yaxşı quruması üçün onların altına kağız sərilməlidir. Bu 
qayda üzrə qurudulan ədviyyat çirklənməyir və itkisiz olur. 
Ədviyyat bitkilərinin kökünü, kökümsov gövdəsini, qabığını, meyvəsini, giləmey-
vəsini və toxumunu kölgəli və daimi meh vuran yerlərdə qurutmaq məsləhətdir. Düzgün 
və münasib şəraitdə qurudulmuş  ədviyyat bitkilərinin yarpağı  və otu kağız kimi 
sürüşkən və yaşıl rəngli olmaqla bərabər, barmaq arasında sıxdıqda asanlıqla əzilib toz 
halına düşür. Yaxşı  şəraitdə qurudulmuş  ədviyyat bitkilərinin kökü, gövdəsi, qabığı, 
meyvə, giləmeyvə və toxumaları isə kövrəkləşir və yüngülləşir. 
Ətirli  ədviyyat bitkiləri kulinariyada geniş istifadə olunur. Ədviyyatlar qida 
əlavələri olub, yeməyə acılıq, şirinlik, turşuluq tamı verir. Bəs ədviyyatı qida əlavələri 
və yeməyə qatılan başqa ətirli maddələrdən fərqləndirən nədir? Əvvəla, onu qeyd etmək 
lazımdır ki, ədviyyat az miqdarda işlənilir. Ədviyyat yeməyə yalnız ətir və tam vermək 
üçün qatılır. Hər hansı bir xörəyə lazım olduğundan artıq miqdarda qatılan  ədviyyat 
xörəyin keyfiyyətini aşağı salır, ətrini xoşagəlməz, kəskin edir, tamını acılaşdırır. Məhz 
bu xüsusiyyət ədviyyatı qida əlavələrindən və ətirli maddələrdən fərqləndirir. Ədviyyatı 
tanımaq, istifadə qaydasını və sağlamlığa təsirini bilmək lazımdır. 
Qurudulmuş  ədviyyatlar  ətirli və  əksəriyyəti hiqroskopik məhsul olduğu üçün 
onları 10-15
0
C temperaturda və nisbi rütubəti 70-75% olan yerlərdə saxlamaq lazımdır. 
əlverişli şəraitdə saxlanılan ədviyyatlar xarab olmadan uzun müddət qala bilər. 
Lakin qeyd etmək lazımdır ki, işıq, yüksək temperatur, nəmlik, mətbəx iyi, bir neçə 
ədviyyatın bir yerdə saxlanması onların keyfiyyətinə  mənfi təsir göstərir. Beləliklə, 
ədviyyatın saxlanması  və ondan istifadə edilməsi barədə  aşağıdakı tövsiyələri bilmək 
faydalıdır: 
Hər bir ədviyyat ayrılıqda, ağzı möhkəm bağlanan və  şəffaf olmayan bankada 
saxlanmalıdır. 
Ağ, qara və  ətirli istiotları, mixəyi, cirəni, zirəni, keşniş toxumunu, razyananı, 
muskat qozunu və hili dənəvər halda kağız paketlərdə 12 ay, sellofan və alüminium 
falqaya bükülmüş paketlərdə 18 ay, hermetik qablarda isə 24 ay saxlamaq olar. 
Üyüdülmüş halda həmin  ədviyyatları kağız paketlərdə 4 ay, alüminium falqaya 
bükülmüş paketlərdə 6 ay, hermetik qablarda isə 12 ay saxlamaq olar. 
Əlverişli  şəraitdə vanili 12 ay, vanil şəkərini isə 3 aydan çox saxlamaq məsləhət 
görülmür. Darçın və  zəncəfili üyüdilməmiş halda polietilen və sellofan paketlərdə 
qaranlıq yerdə 12, hermetik qablarda isə 18 aya qədər saxlamaq olar. Üyüdülmüş darçın 
və  zəncəfili ağzı möhkəm  şüşə qabda 12, polietilen və sellafon paketlərdə isə 9 aya 
qədər saxlamaq olar. 

---

 
367
Zəfəranı, sarıçiçəyi, məxmərgülünü və gülümbaharı  ağzı möhkəm bağlanan  şüşə 
qabda qaranlıq yerdə saxlamaq lazımdır. Belə şəraitdə zəfəran 18, sarıçiçək 20, 24 və 
gülümbahar isə 10 ay öz keyfiyyətini itirmədən qala bilir.  
Dəfnə yarpağının kağız paketlərdə 6 ay, sellofan və polietilen paketlərdə 9 ay, 
hermetik qablarda isə 12 aya qədər saxlamaq olar.  
Qurudulmuş nanəni və sumağı şüşə qablarda qaranlıq yerdə 12 aya qədər saxlamaq 
mümkündür.  
Ümumiyyətlə, bir çox ədviyyatı - zirə, razyana, qara istiot, zəncəfil və sarıkökü 
döyülmüş halda çox saxlamaq məsləhət görülmür, çünki onlar müəyyən vaxtdan sonra 
ətrini, dadını itirir. Bunlar işlədilməzdən əvvəl həvəngdəstədə döyülməlidir. 
Şüyüddən, cəfəridən, keşnişdən, kərəvüzdən, reyhandan, tərxundan, vəzəridən və s. 
göyərtilərdən təzə halda istifadə edilməsi məsləhətdir. Lakin buna imkan yoxdursa, 
onları 3-4 gün soyuducuda saxlamaq olar. 
Ədviyyat xörəyin üstünə bilavasitə saxlandığı bankadan səpilməməlidir, çünki 
xörəkdən çıxan buxar qabdakı ədviyyəyə çökür və onun əvvəlki keyfiyyətini itirir. 
Xörəyə bir neçə  ədviyyə  səpilərsə, onlar elə döyülməlidir ki, dənəvərləri eyni 
olsun. 
Bəzən  ədviyyənin çoxluğu xörəyin dadını itirir. Məsələn, sarımsaqdan istifadə 
edərkən hər kəsin fərdi xüsusiyyəti nəzərə alınmalıdır. Sarımsaq əzilmiş halda süfrəyə 
qoyulmalıdır.   
Bütün ədviyyatlar üçün ölçü vahidi «bir çimdik»dir. Xörəklərə ədviyyatların əlavə 
olunması qəlyanaltıdan başlayaraq əsas yeməyə qədər tədricən artırılıb tündləşdirilmə-
lidir. Qəlyanaltını çox da tünd və  ətirli etmək məsləhət görülmür. Çünki o, başqa 
xörəklərin dad və ətrini zəiflədir. 
Ədviyyat işlədərkən bəzi ölçüləri də bilmək faydalıdır: 
Bir xörək qaşığının tutumu 3 çay qaşığının tutumuna bərabərdir. Bir çay qaşığının 
tutumu 3-5 qram, bir xörək qaşığının kakao, yaxud un 10 qram, bir xörək qaşığı şəkər 
tozu, duz, manna yarması 1,5 qrama bərabərdir və s. 
Ədviyyat iybilmə  və dad reseptorlarını  qıcıqlandırır, həzm  şirəsi sekresiyasını 
oyadır və bununla da iştahanı artırır, qidanın mənimsənilməsini sürətləndirir. Ədviyyat 
həzm traktının selikli qişasına təsir etdiyinə görə ondan az istifadə edilir.  
Ədviyyat bakterisid xüsusiyyətli olub dezinfeksiyaedici təsirə malikdir. Çürüntü 
bakteriyalarını məhv edir. 
Ədviyyat  əhvali-ruhiyyəyə  təsir göstərir, qidanın tam mənimsənilməsinə  şərait 
yaradır, orqanizmin mübadilə və mühafizə funksiyasını sürətləndirir. 
Ədviyyat ətri və dadı verən hazır yeməyin xarici görünüşü iştaha gətirir.  

---

 
368