Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Həlim və cövhərlər alınan bitkilə 
 
 
Azərbaycanca Rusca 
Latınca 
№ 1 
2 
3 
 
Biyan  
Лакричник, лакрица, солодка  
Элйъйрщиза Л 
1 
   Acılıq otu   
Хвой Ephedra 
2 
Acı yovşan   
Полынь горькая
 Artemisia 
absinthium 
Л 
3 
Acı paxla   
Люпин 
Lupin 
4 
Acı qovuq (zəncirotu)   
Одуванчик лекарственный 
Taraxacum officinalle wigg 
5      
Adaçayı (sürvə)   
Шалфей 
Salvia verticillata Л 
6 
Adi zirə   
Тмин обыкновенный 
Carum carvi Л 
7 
Ağəsmə (çəmərlik)   
Ломонос 
Clematik 
8 
At pıtrağı  (pıtraq otu)   
Лопух (репейник) 
Aretium lappa Л 
9 
Ayıdöşəyi 
Папоротник 
Dryopteris adans 
10 
  Anxuza      
Анхуза (воловик однолетний)     
Anchusa officinalis Л  
11 
At əvəliyi   
Щавель конский 
Rumex cjnfertus wild. 
12 
Azimin 
Азимина 
Papaw 
13 
  Berqamot   
Бергамот 
Citrus bergamia Л 
14 
Aş soğan        
Лук репчатый 
Allium Л  
15 
Bat-bat   
Белена 
Hyoscyamus Л 
16 
Biyan  
Солодка лакричник лакрица  
Элйъйрщиза  
17 
   Carçəkən    
Бирючина 
Privet Л 
18 
Çətənə (kənaf)   
Конопля сорная 
Cannabis ruderalis lanisch 
19 
Çobanyastığı (mollabaşı)   
Ромашка кавказская 
Matricoria aurea Л 
20 
Dağlaləsi (xaşxaş) 
Мак (сомосейка) 
Папавер рщоеас Л 
21 
  Dağ tərxunu   
Пижма (дикая рябинка) 
Танаъетум вулэаре Л 
22 
Dazıotu 
Зверобой  
Щупериъум Л 
23 
Dəlibəng 
Дурион  
Датура Л 
24 
Dəmirovotu (ziyillotu)   
Чистотел  
Ъщелидониум Л 
25 
Ağpəncər 
Марь белая 
Ъщеноподиум аллум Л 
26 
Əsmə    
Анемонг, ветренница лютичная 
Анемоне ранунъулодиес Л 
27 
Gəcəvər 
Аир болотный 
Аъорус Л 
28 
Gənəgərçək   
Клещевина  
Риъинус 
29 
Gərməşov 
Берсклет 
Еуонумус Л 
30 
Gijitkən   
Крапива жгучая 
Уртика Л 
31 
Gülümbahar 
Календила, ноготки лекарственные 
Ъалендула Л 
32 
Xardal (çöl) 
Горчица полев ая 
Sinapus arvensus L
 
33 
İris 
Ирис (купена) 
Ирис соломонс сеал 
35
8 

---

 
359
 1 
2 
3 
34 
İstiot (qırmızı) 
Перец красный 
Ъапсиъум Л 
35 
Günəbaxan(birillik) 
Подсолнечник однолетный  
Щелиантщус аннус Л 
36 
Xəşəmbül (sarı) 
Донник жёлтый 
Мелилотус 
37 
Kəklikotu 
Чабрец (тимьян) 
Тщумус Л 
38 
Küknar  
Ель 
Спруъе 
39 
Köpəkdili otu 
Чернокорень 
Ъйноэоссум оффиъинале Л 
40 
Kəpənəkçiçək 
Борец (акотин) 
Аъонитум Л 
41 
Qaraçöhrə 
Тисс ягодный 
Тахус Л 
42 
  Qatırquyruğu    
Хвои полевой 
Егнисетум арвенсе Л 
43 
Qərb tuyası   
Туя западная 
 
44 
Qızılağac 
Ольха серая 
 
45 
Qırxbuğum 
Горец 
Полйэонум щйдропипер 
46 
Quzukökəldən (sudotu)   
Осот полевой 
Сонъщус арвенсис Л 
47 
Qıfotu 
Барвинок 
Винса Л 
48 
Kartof 
Картофель 
Соланум туберозум 
49 
Kibrəağacı    
Гледичя 
Эледитъщиа Л 
50 
       Pitraqotu (at pıtrağı)   
Лопух, репейник большой 
Арътиум лаппа Л 
51 
Lavanda 
Лаванда 
Лавандула 
52 
   Limon    
Лимон 
Ъитрус Л 
53 
Mahmızçiçək 
Живокость 
Делпщиниум 2 
54 
Məxmərçiçək 
Бархатцы 
Мариэолд 
55 
Moruq 
Малина 
Рубус Л 
56 
       Nastursiya    
Настурция 
Настуртиум 
57 
Nanə 
Мята перечная 
Ментща пиперита Л 
58 
Maxorka 
Махорка 
Ниъотина рустиъа Л 
59 
Öldürgən 
Ветренница лютичная 
Анемоне ранунъулодиес Л 
60 
 Petuniya   
Петуния 
Петунийа 
61 
Pitroq 
Дурнишник  
Хантщиум струмариум Л 
62 
         Pomidor   
Томат  
Лйъоперсиъон есъулентцм 
63 
Reyhan (uşqun)
 
Ревень 
Рщеум Л  
64 
Rəvənd 
Базилика 
Оъинум фасилиъум Л 
65 
Sarımsaq 
Чеснок посевной 
Аллиум сативум 
66 
Senna    
Сенна лекарственная 
Сенна 
67 
Sığırdili (dilçək)   
Живучка 
Ажуга ъщина Същреб 
68 
    Sitrus bitkiləri   
Цитрусовые 
Ъитрус 
69 
Sofora 
Софора 
Сопщора Л 
35
9 

---

 
360
 
1 
2 
3 
70 
Südləyən 
Молочай 
Емпщорбиа пеплус Л 
71 
Sumaq 
Сумах дубильный 
Рщус Л 
72 
Sürməbaşlı   
Кровохлебка 
Санэиосорба оффиъиналис Л 
73 
Sığırquyruğu    
Коровяк 
Вербасъум пщланоидес Л 
74 
Şam 
Сосна 
Пинус Л 
75 
  Şüyüd    
Укроп 
Анетщум Л 
76 
Viqna 
Вигна 
Виэна Л 
77 
Yergiləsi 
Физалис (мексиканский томат) 
Пщйсалис 
78 
Yerfındığı 
Арахис 
Араъщис щйпоэанеа 
79 
Yunan      
Грецкий орех 
Инэланс реэиа 
80 
  Zənc,əfil   
Имбирь лекарственный (куркума) 
 
81 
Boymadərən 
Тысячелистник 
Аъщиллеа миллефолиум Л 
82 
Tütün 
Табак 
Ниъотина Л 
83 
Qara soğan    
Черемша 
Аллиум урсинум 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
36
0 

---

 
361
Həlim və cövhərlərin tətbiq olunduğu zərərverici və xəstəliklərin adları 
 
Мейвя, эилямейвя вя тярявяз 
биткиляринин ады 
Зярярвериъи вя хястяликлярин ады 
Щялим вя ъювщярин щазырланмасы цчцн тяклиф едилян 
биткилярин сыра сайы 
1 2 
3 
Yarpaqbükənlər, meyvəyeyənlər, güvələr   
61; 49; 2; 52; 18; 
Mənənələr, ballıca, yastıcalar 
14; 4; 33; 57; 1; 64; 81; 52; 43; 
Meyvə gənələri
 
57; 14; 31; 47; 4; 61; 
Alma,  
armud 
Dəmgil
 
2;  13; 
Mənənələr, mişarçılar, yarpaqbükənlər, meyvəyeyənlər, güvələr 
2; 49; 33; 61; 47; 81; 
Gənələr 
4; 61; 
 
Gilas, 
gilənar 
Milçəklər 
56 
Gənələr 
14; 64; 81; 61; 18; 
Uzunburunlar 
33; 53; 
Boz çürümə 
31; 64; 1; 
Unlu şeh 
72 
 
Çiyələk, 
moruq 
 
Moruq böcəyi 
61; 31; 
Soğan milçəyi 
Тцтцн; 
Soğan güvəsi 
61; 49; 33; 
Soğan nematodu 
53; 30; 
Soğan və sarmısaq 
  
Soğan yarpaqbirəciyi   
31; 
Mənənələr, trips, tor  gənəsi   
Тцтцн; 47; 14; 4;  67; 11; 53; 73; 37; 64; 
Xiyar, qarpız, 
yemiş, balqabaq 
Unlu şeh   
72; 74; 
Kolorado böcəyi;   
33; 
Sovkalar, ağqanadlı, kartof güvəsi 
33; 2; 
Fitoftora 
64; 2; 
Kartof,  
pomidor 
Ştrix 
2; 13; 
Kələm, 
kökümeyvələr 
Mənənələr, güvə, milçəklər, çuğundur qalxanlısı, tripslər, 
pulcuqqanadlılar, bağacıqlar 
11; 14; 1; 33; 64; 49; 18; 31; 2; 37; 73; 30; 53;  
 
36
1 

---

362
 
 
 
Həlim və cövhərlərin hazırlanma qaydaları
  
                                                                                                                        
Sıra 
№-si 
Bitkilər 
İstifadə olunan 
orqanlar 
İstifadə 
forması 
Hazırlanma və istifadə olunma qaydaları 
 
 
 
 
 
1 
Baş soğan  
Kök yumrusunun 
pulcuqlarından 
həlim 
200 qram baş soğanın pulcuqlarını 10 litr qaynar suya tökərək 4-5 gün 
saxlandıqdan sonra süzürlər. İstifadə vaxtı ½ nisbətində durulaşdırılır. Beş 
gündən bir olmaqla çiləmə təkrar olunur. 
Həlim süzüldükdən sonra süzgəcdə qalan pulcuq qalıqlarını cərgələrə və ya 
sahəyə səpmək lazımdır. 
həlim 
400 qram bitki qalığını 10 litr suya tökərək iki gün saxlayırlar. Məhlulu 
süzərək ½ nisbətində durulaşdırırlar. Çiləmədən  əvvəl 40 qram təsərrüfat 
(paltar) sabunu əlavə olunur. 
2 
Tütün və tənbəki 
Yarpaqları qurudan 
zaman əmələ gələn 
qalıqlardan 
cövhər 
400 qram qurudulmuş bitki qalıqlarını 10 litr suda bir gün saxlayırlar. Bir 
gündən sonra iki saat qaynadırlar. Soyudulmuş məhlul ½ nisbətində 
durulaşdırılır. Çiləmədən əvvəl 10 litr cövhərə 40 qram təsərrüfat sabunu əlavə 
edilir.    
4 kq təzə yaşıl kütlənin üzərinə 10 litr su tökərək həzin alovda 30 dəqiqə 
qaynadırlar. Soyumuş məhlulu süzür, istifadədən əvvəl 1/3 nisbətində 
durulaşdıraraq 40 qram (hər on litrə) təsərrüfat (paltar) sabunu əlavə edirlər. 
3 
Pomidor 
Sağlam yaşıl kütlədən  
cövhər 
Payızda hazırlanmış (qurudulmuş) həlimdən də cövhər hazırlamaq olar. Bunun 
üçün 4 kq bəlim xırda doğranaraq üzərinə 10 litr su əlavə olunur. Məhlul 30 
dəqiqə həzin odda bişirilir. Soyumuş cövhər süzülür və ¼ nisbətində 
durulaşdırılır. Hər on litr cövhərə 40 qram təsərrüfat (paltar) sabunu əlavə 
olunur.   
4 
Boymadərən 
Çiçəkləmə dövrü 
yığılmış bütün yaşıl 
kütlədən 
cövhər 
 
800 qram qurudulmuş yaşıl kütlə xırdalayaraq qaynar su ilə pörşələyirlər. 
Məhlulu 10 litrə çatdıraraq 36-38 saat saxlayır və ya 30 dəqiqə qaynadırlar, 
çiləmədən əvvəl həlim və ya cövhərə 40 qram təsərrüfat (paltar) sabunu əlavə 
olunur. 
5 
Acı yovşan  
Çiçəkləmə dövrü 
yığılmış bütün yerüstü 
hissədən 
cövhər 
 
Bir kiloqram qurudulmuş kütlə 10-15 dəqiqə qaynadılır. Soyudulmuş cövhər 
süzülür və 10 litr olanadək su əlavə olunur. Hər 10 litr məhlula 40 qram 
təsərrüfat (paltar) sabunu əlavə olunur.  
36
2 

---

 
363
6 
Acı qovuq 
(zəncirotu)