Ekolojik turiZMİn süRDÜRÜlebiLİRLİĞİ
TÜRKİYE’DE SÜRDÜRÜLEBİLİR EKOTURİZM
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. TÜRKİYE’DE SÜRDÜRÜLEBİLİR EKOTURİZM
Doğal çevre, bilinen klasik turizm denilen kıyı turizm çeşitlerinden yeterince zarar görmüştür. Dünyanın büyük turizm devlerinde yaşanan bu durum, Türkiye ve gelişmekte olan birçok ülkede de görülmüş ve sonuç olarak ortaya çıkan turistik patlama ancak kısa bir süre devam etmiştir (Lincorish, 1991). Fakat çevreye ve turistik imaja olumsuz etkisi büyük olmuştur. Günümüzde ise, Türk turizm politikalarında değişmeler yaşanmaya başlamıştır. Değişim daha çok, seçici, özel turizm çeşitlerinin oluşması yönündedir. Kültür temelli, yavaş gelişen ama emin bir gelişme sürecindeki kırsal turizm kaynaklarına dayalı olan, sağlık ve doğa kökenli turizm çeşitlerine doğru bir değişim 105 Ş.KAYPAK/Ekolojik Turizmin Sürdürülebilirliği…. gözlenmektedir. Yeni oluşturulan hedeflerin tanıtımı ve uygulanmasına çalışılırken, aynı zamanda kıyı turizm kökenli deniz-kum-güneş bileşkesinin etkilerinin azalması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Gelecek eğilimler içinde yer alan doğal kökenli ve kültürel turizmin oluşması için Türkiye’nin elinde geniş turistik ürün çeşitlendirme fırsatları vardır. Fakat Türkiye için en büyük sorun henüz bu potansiyellerin kullanılamaması ve halen kıyı turizminin etkisinde kalınmasıdır (World Travel and Tourism Council, 2002). Turizmin gelişmesi günümüze kadar klasik turizm hareketleri ve çeşitleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Günümüzde artan yaşlı ve azalan genç nüfus, boş zaman ve maddi kazanç insanları daha farklı turizm hareketlerine itmektedir. Artan turist sayısı yeni turizm alanlarının ve çeşitlerinin oluşması gereğini ön plana çıkarmıştır (Kozak ve Kozak, 2001). Yeni turistik ürünler oluşturma, turistik hedeflerin en önemli politikası durumuna gelmiştir. Ayrıca, gelecek dönemler için de büyük bir gelişme aracı olarak görülmektedir (Lincorish ve Jenkins, 1997). Turizmin ekonomik kazançlarından faydalanmak, hayat standartlarını yükseltmek açısından ekolojik turizm Türkiye için uygun bir turistik politika unsurudur. Gelecek dönemlerde oluşacak olası gelişmelerden Türk turizminin nasıl etkileneceği, henüz belli olmasa da, uygulanacak turizm politikaları turizmin gelecekteki çehresini etkileyecektir. Bu politikaların en önemlileri ürün geliştirme ve alternatiflerin oluşturulmasıdır. Sahip olduğu bozulmamış doğası ve değerleri, kültürel varlıkları ile ürün çeşitlendirmesine gitmesi gerekmektedir (Baloğlu ve McCleary, 1999). Bu bağlamda, şu anki görüntü itibariyle anormal gelişmeler olmazsa, Türkiye’nin turizm alanında gelecekte önemli bir gelişme sağlayacağı düşünülebilir. Ama sağlanacak bu gelişme bazı etkenlere bağlıdır; bunlar, doğal, kültürel ve ekonomik v.b. potansiyel değerlerin planlı ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılması; merkezi ve yerel yönetimlerin yeni turistik ürün alanlarının oluşmasında katkılarının sağlanması; finansal destek, gerekli yatırım girişimleri ve teşviklerin gerçekleşmesi; alt ve üst yapının tamamlanması; turizm eğitiminin yaygınlaştırılması ve halkın bilinçlendirilmesi; etkin tanıtım faaliyetlerinin uygulanması ve alternatif turizm çeşitlerinin uygulamaya geçirilmesidir (Kozak ve Kozak, 2001). Sürdürülebilirlik açısından Türk turizmi önemli merkezlerden biri olmak için yeterli potansiyele sahiptir. Altyapısı yeterli, turistik açıdan olumlu bir imaja ve rakiplerinden farklı ürünlere sahip yöreler paydan daha büyük bir kısmı elde edebilecektir. Bu sayede kazanç elde ederken, doğal ve kültürel yapının korunması da sağlanmış olacaktır. Ülkemizin, Akdeniz’deki en önemli turizm alanlarından birisi olduğu açıktır. Yaklaşık 8000 km. uzunluğundaki sahilleri, çeşitli uygarlıklardan kalan zengin tarihi ve kültürel mirasın yanı sıra, iklimsel çeşitliliği nedeniyle olağanüstü bir bio-çeşitliliğe sahiptir ve tek başına bütün bir Avrupa kıtası ile karşılaştırılabilir. Örneğin, tüm Avrupa’da 500 kuş türü bulunmasına karşılık, Türkiye’de 420 civarında kuş türü saptanmıştır. Bunun yanı sıra, Avrupa’da tespit edilen yaklaşık 12.000 bitki türünden yaklaşık 9.000’i ülkemizdedir. Türkiye, gerek dağları, ormanları, yaylaları, kıyıları, gölleri, akarsuları gibi doğal varlıkları; gerek flora ve faunası ve gerekse mağaraları ve kanyonları gibi ilginç jeolojik oluşumları açısından diğer ülkelerle kıyaslanamayacak düzeyde bir zenginliğe sahiptir ve bu zenginlikler ülkemizi gündemde olan 106 Alanya İşletme Fakültesi Dergisi 2/2 (2010)93-114 ekoturizm için oldukça ilgi çekici bir ülke konumuna getirmektedir. Turizme erken açılmış bazı kıyı bölgelerimiz hariç, henüz ülkemizin pek çok bölgesinde doğa bozulmamış ve endemik türler, flora ve fauna konusunda dünyada eşine az rastlanır bir zenginlik vardır (Yürik, Tarihsiz). Buna sosyo-kültürel değerler de eklenince, Türkiye, ekoturizm konusunda potansiyel bir cennettir. Bu potansiyeli değerlendirip geliştirmek, hepimizin görevidir. Yeni oluşan turizm pazarları için önemli olan, sürdürülebilir, uzun dönemli bir turizm planlamasıyla hayata geçirilmiş ve diğer turistik hedeflerden farklı turistik ürünlerin var olmasıdır (Texas Agricultural Extension Service, 1997). Eğer sunulan turistik ürün rakiplerinkinden farklı ve çeşitli değilse, turistler o ürünü standart bulmaktadırlar (Baloğlu ve McCleary, 1999; Murphy vd., 1999). Etkili bir turistik ürün geliştiremeyen turistik hedef, müşteri ihtiyaçlarını görmekten uzaklaşmış; hedefin dışında ve rakiplerinin gerisinde kalmış demektir (Hodgson, 1990). Sürdürülebilirliği olan bir turistik ürün geliştirmenin en önemli yolu, turistik ürünün farklılaştırılması ve çeşitlendirilmesidir. Son dönemlerde büyük gelişmelere sahne olan turizm sektörü, gün geçtikçe önemini artırmaktadır. Gelişen ve değişen şartlar dünya üzerindeki pazar paylarının farklılaşmasını da beraberinde getirmektedir (Bramwell ve Rawding, 1996). Ülkemizi ziyaret eden turist sayısı ve turizm gelirlerinde sağlanan sürekli artışlar, sektörde istikrarlı bir gelişmenin olduğunu göstermektedir. Dünya Turizm Örgütü tarafından hazırlanan “Turizm: 2020 Vizyonu Avrupa” adlı çalışmada, Türkiye’nin 2020 yılında, bölgesinde Fransa, İspanya ve İtalya’dan sonra 4. ülke konumuna geleceği tahmini yapılmaktadır. Türkiye’nin 2020 hedefi ise, 60 milyon ziyaretçi ve 50 milyar ABD Doları değerinde turizm geliridir. Turizmin gelişmesi için, bir ülkede zengin turizm kaynaklarının bulunması gerekmektedir. Doğal, kültürel ve tarihi kaynakların varlığı sağlıklı bir turizm gelişimi için önkoşuldur (Murphy vd., 1999). Türkiye’nin her yöresinde bu kaynaklardan fazlasıyla vardır. Fakat bu turistik kaynakların varlığı tek başına yeterli olmamaktadır. İşlenerek turistik çekim öğelerine dönüştürülmesi, çekiciliklerin ortaya çıkarılması ve bunların turiste uygun bir şekilde sunulması gerekmektedir (Yarcan, 1996). Dünyada artık keşfetmek amaçlı olarak yapılan ekoturizm, son yıllarda ülkemizde de sık sık gündeme gelmekte, fakat sadece yayla turizmi olarak düşünülmektedir. Oysa bir bütün olarak ele alınması gereken ekoturizm, sosyal ve kültürel faaliyetleri de içine alan, geniş alanlarda birçok aktiviteyi kapsayan bir etkinliktir. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ekoturizmi; yayla turizmi, ornitoloji (kuş gözleme) turizmi, foto safari, akarsu sporları (kano-rafting) çiftlik turizmi, botanik (bitki inceleme) turizmi, bisiklet turları, atlı doğa yürüyüşü, kamp-karavan turizmi, mağara turizmi, dağ turizmi ve doğa yürüyüşü gibi başlıklar altında değerlendirmektedir (Yürik, Tarihsiz). Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesinde eko-turizm ve yayla turizmine yönelik hedefleri şu şekilde koymuştur: Yerel halk, turistik ürün, hediyelik eşya yapımı, servis, kalite ve işletmelerin yönetimi konusunda eğitilecektir. Etnografik ve ekolojik özelliklerinin sergilendiği müze evlerin açılması teşvik edilecektir. Alana girişte kabul noktaları oluşturulacak ve ziyaretçilere farklı güzergâhları ve yöresel özellikleri gösteren mola noktaları 107 Ş.KAYPAK/Ekolojik Turizmin Sürdürülebilirliği…. ve tur güzergâhlarını gösteren haritaları sunulacaktır. Doğa turizmi için kullanılacak alanlarda, çeşme, wc, barınak, mesafe ve yön levhalarının tamamlanması, dağ yürüyüşü rotalarının Küresel Yer Belirleme Sistemi (GPS) ile uydulara tanıtılması, yeni taşıt yolu açılmaması sağlanacaktır. Kitle turizmi amaçlı kullanılacak alanlarda; fiziksel planlama çalışmalarına altlık oluşturacak kadastro tamamlanarak, orman ve mera alanlarının sınırları tespit edilip 1/25 000, 1/5000 ve 1/1000 ölçekli imar planları hazırlanacaktır. Doğa turizm amaçlı olarak seçilen alanlarda güzergâh üzerinde yer alan mağara, şelale, ilginç ağaç ve kaya oluşumu, sportif alanlar, kamping alanları vb. çekicilikler için çevre düzenlemeleri yapılacak, başta ulaşım olmak üzere gerekli altyapılar tamamlanacaktır. Yörenin özelliklerinin araştırılmasına olanak verecek ve bilimsel anlamda gösterimini sağlayacak araştırma istasyonları ve bilim müzeleri kurulacaktır. Yöre halkına pansiyonculuk eğitimi verilecektir. Turizm gelişim alanlarında yer alan eko-turizm alanlarının ‘alan yönetim planları’ yapılacaktır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007:41). Ülkemizin zengin coğrafyası ve doğal potansiyeli, doğa turizmi türleri açısından büyük bir şanstır, ancak bilinçsizce davranılması sonucunda, çevre değerlerinin bozulması da kaçınılmaz olacaktır. Doğal varlıkların sergilediği güzellikler, dinlenme-eğlenme faaliyetlerine uygun ortamlar oluştururlar. Ekonomik, sosyal, kültürel pek çok yararı olan turizmin iyi kontrol edilememesi halinde, aşırı doğal kaynak kullanımı ve yanlış yer seçimleri nedeniyle doğal alanların, tarihsel değerlerin ve kıyı alanlarının tahrip edilmesi gibi olumsuz çevresel etkileri olabilmektedir. Bu potansiyel tehlikeyi acilen görüp, doğa içinde yapılan tüm turizm türlerinde “çevreyle barışık” tarz ve yöntemleri benimsemek durumundayız. 1970’li yıllardan itibaren Avrupa’da “çevre kalitesi” turizm ürününü oluşturan öğelerden en önemlisi olmuştur. 1980’li yıllardan itibaren doğal, kültürel, sosyal kaynakların kalitesinin korunup geliştirilmesine dayalı turizm ürün ve hizmetleri aranılır hale gelmiştir. Sektörel planlama anlayışından bütüncül turizm anlayışına 1980’li yıllarda geçilebilmiştir. Turist beklentilerinin kaliteli bir çevreye duyarlı olduğu, ancak 1990’lı yıllarda anlaşılmıştır. Bu nedenle, 21. yüzyılda sürdürülebilir turizmin gelişmesinin temelini nitelikli çevre oluşturmaktadır ve turizm işletmeleri, çevre yönetim sistemlerini benimseyen işletmecilik politikalarını uygulamaya koyacaklardır (Karaman, 2004). Ekoturizm anlayışı ülkemizde yeni yerleşmektedir ve maalesef, resmi kurumlar bu turizm türünün sürdürülebilmesi için, bütün türlerde gerekli düzenlemeleri henüz yapmış değillerdir. Türkiye’de mevcut potansiyel ve turizmde yeni eğilimler göz önüne alınarak en az yatırım gerektiren ve en uygun olanından başlamak üzere, yayla turizmi, doğa-dağ yürüyüşü, akarsu turizmi, bisiklet turları, mağara turizmi, sportif olta balıkçılığı, kuş gözlemciliği, botanik turizmi gibi pek çok turizm aktivitesi yönündeki çalışmalar hız kazanmış ve sürdürülmektedir. Hangisine ağırlık verilirse verilsin, burada anahtar nokta koruma-kullanma dengesinin sağlanarak turizmin geliştirilmesidir. Bilindiği üzere, her türlü doğal zenginliğin kullanımındaki temel ilke, koruma-kullanma dengesinin sağlanmasıdır. Bu dengenin sağlanması, turizm sektörü için de büyük önem taşımaktadır. Ekoturizm, kitle turizmi gibi kısa zamanda çok kazanç sağlamayı ve modern 108 Alanya İşletme Fakültesi Dergisi 2/2 (2010)93-114 turistik yapılaşmayı öngörmez. Koruma-kullanma dengesi içinde gelişme gösteren turizm hareketlerinde sürdürülebilir gelişim de hedeflenmektedir. Önce mevcut durumuyla korumak gelir, sonra kullanma. Bir başka deyişle, doğal ve kültürel değerlerimizin korunarak turizme açılması ön planda tutulur. Korumayı sağlamak için; Turizm, Orman, Çevre, Kültür bakanlıklarının eşgüdümlü bir çalışmayla, ekoturizm bölgeleri ve rotalarını belirlemeleri, ortak kurallar ve cezalar saptamaları, dağ ve doğa rehberliği için sertifikasyon programları geliştirmeleri en öncelikli önlemlerdir. Bunlarla paralel olarak ve daha uzun bir süreç boyunca da, hem turizm profesyonellerinin, hem de bölge halklarının, ekoturizm konusunda bilinçlendirilmeleri ve eğitilmeleri gelmelidir. Özellikle ekoturizmden gelir sağlayacak olan bölge halklarının, sahibi oldukları doğal ve kültürel zenginliklerin bilincine varmaları ve ancak bunları koruyarak, insanlığa ve kendilerine fayda sağlayacaklarını kavramaları gerekmektedir (Çevirgen, 2004). Yerel yöneticilere ve bölge halklarına, ekoturizm tür ve yöntemleri hakkında eğitim, kurs ve brifingler verilmeli, kendilerinin de ürün ve eko-konaklama olanakları geliştirmesi için destek sağlanmalıdır. Turizm konaklama işletmeciliğinde uygulamaya konulan “ISO 9000 Kalite Standardının yanı sıra, ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardı” unsurları da dikkate alınmalıdır. Çünkü turizm ürün ve hizmet sunumunda çevre normunu dikkate almayan işletmelerin turizm pazarında tutunabilmeleri artık çok daha güç olacaktır. Eğer sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi isteniyorsa; nitelikli büyümeye, kaynakların sürekliliğine ve ahlak değerleri doğrultusunda dürüstçe kullanılmasına gereken önem verilmelidir (Karaman, 2004). SONUÇ Son yıllarda, sürdürülebilir turizm gelişmesi turizm sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Sürdürülebilir turizm; turizm etkinliğinin, doğal, kültürel, biyolojik, ekolojik tüm yenilebilen ve yenilenemeyen kaynaklara süreklilik sağlayarak planlanmasını ve yürütülmesini ifade eder. Yerel halk ve turist kesimlerinin ihtiyaçlarını karşılarken, bugün var olan kaynakların gelecekte de değerlerini korumak anlamında sürdürebilirlik önemlidir. Sürdürülebilir turizm aynı zamanda, biyolojik çeşitliliğe ve kültürel bütünlüğe zarar vermeden, hem yöre halkı, hem de ziyaretçilerin karşılıklı ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili yönetsel bir süreçtir. Sürdürülebilir turizm, asıl olarak çevre ile ilgili bir durumdur; doğa, insan ve turistik hedef üçlüsü şeklinde düşünüldüğünde yönetsel süreç yanı daha da önem taşımaktadır. Sürdürülebilir kalkınma ile turizm arasındaki ilişkiler, çevresel değerler üzerinde odaklandığında, turizm değerlerini korumak ve gelecek nesillere taşımak yönetsel süreçte herhangi bir sorun olmadan gerçekleşecektir. Sürdürebilirlik-çevre- insan ilişkisinde turizm kaynaklarının tanıtımının yapılması, kullanımı, potansiyel müşteriler ve yerel halkla ilişkiler bu süreç içerisinde değerlendirilmelidir. Turizmin uzun dönemli sürdürülebilir ve güvenli olabilmesi, çevresel değerlerin gelecek kuşaklara da hizmet edebilmesi için çevrenin korunmasına ve geliştirilmesine katkı sağlamak, turizm yatırımcılarının ve işletmecilerinin benimsemesi gereken başlıca görevi olmalıdır. Artık, sürdürülebilir bir doğadan 109 Ş.KAYPAK/Ekolojik Turizmin Sürdürülebilirliği…. bahsederken, bu değerlerin insanlığın hizmetine sunumu kendi halinde bir gelişmeye bırakılmamakta; sistemli sürdürülebilir nitelikte turizm, yönetim ve pazarlama politikalarını gerektirmektedir. Ülkemizin de içinde bulunduğu Akdeniz ülkeleri, yaz aylarında yoğunlaşan deniz-güneş-kum turizmi ile gündeme gelirler. Ancak, günümüzde turizm geleneksel hedeflerden giderek uzaklaşmakta ve turist profili değişmektedir Alternatif turizm alanlarına yönelme günümüzde önem kazanmıştır. Ekoturizm de bunlardan biridir. Daha çok orta yaş grubunda, yüksek eğitimli, ortanın üzerinde geliri olan ve doğal yabanıl hayata ve kültüre ilgi duyan kişilerin talep ettiği ekoturizm; uygulandığı yöreye yarar getiren bir etkinliktir. Ekoturizm gelirleri büyük ölçüde yöre insanına dönmektedir. Toplumun yoksul kesimini oluşturan dağ ve orman köylüleri ve pansiyon çalıştıran ailelerin bu işi yaptığı düşünüldüğünde, bu kesimin ekonomik olarak iyileşme göstereceği açıktır. Bu gelirlerin bir kısmı da doğal değerlerin korunması ve geleneksel kültürlerin yaşatılmasında kullanılmaktadır. Diğer yandan, ekoturizmin temel hammaddelerini oluşturan doğal, tarihi ve kültürel değerlerin sürekliliğinin sağlanması, turizm pazarlamasındaki en önemli tanıtımın çevre duyarlılığına ve sürdürülebilirliğe dayanması ile mümkün olacağı öngörülmektedir. Kentlerde, kırsal alanlarda ve kıyılarımızda yaşanan kirlenme yaşamımızı olumsuz yönde etkileyen bir boyuta çıkmıştır. Ekoturizm için de aynı durum geçerlidir. Örneğin küçük bir yöre birden bire oluşan fazla sayıdaki ekolojik faaliyeti kaldıramayabilir. Turizm sektörünün gelişmesi doğa koruma ile ilgili kuruluşların katkılarıyla, sürdürülebilir kullanımların ve taşıma kapasitelerinin dikkate alınmasıyla sağlanmalıdır. Öncelikle ülke genelinde arazi kullanım planı ve doğal kaynak envanteri hazırlanmalıdır. Nerede ne var bunun herkes tarafından bilinebilir hale gelmesi gerekir. Ülkemizde farklı kamu kurumları tarafından hazırlanan planlama mevzuatı, çok başlılık yaratmış ve bu durum sahipsizlik ve sorumsuzluk doğurmuştur. Çevreye duyarlı sürdürülebilir turizmin gelişebilmesi için, doğal zenginliklerin, sit alanlarının, özel çevre koruma alanlarının, doğrudan turizm alanı olarak kullanılması yerine; bu alanların özelliklerini dikkate alarak, yerel toplulukları da içine alan diğer alanlarla bütünleşik yapılı ve koruma esaslı planlama yapılması ekoturizm için de geçerlidir. Belli bir sistem ve sürece göre çevreye zarar veren parçacıl yaklaşımlar yerine, yaşam birimlerine bütünsel bakan, çevreyi koruyan, doğal, kültürel ve tarihi değerleri koruma-kullanma dengesinde sürdürülebilir kılan bir planlama anlayışı getirilmelidir. Ancak, bütünsellik durumunda ekoturizmin sürdürülebilirliği kalıcı olabilir. Bu nedenle, ekolojik turizm alanında yapılacak yeni akademik çalışmaların, örneğin yöresel ekolojik taşıma kapasitesinin veya doğal, tarihi ve kültürel kaynak envanterlerinin araştırılmasına yönelik olması önerilebilir. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|