Ekonometrika

III. Tenglamalar sistemasi ko’rinishidagi ekonometrik modellar

3.1 Uslubiy ko’rsatma

Murakkab iqtisodiy jarayonlar o’zaro bog’langan bir paytli tenglamalar sistemasi orqali ifodalanadi.

Tenglamalar tizimining bir qancha turlari mavjud.

Har bir bog’liq bo’lgan o’zgaruvchi (y) bitta to’plamdagi omillar funktsiyasi deb qaraluvchi bog’liq bo’lmagan tenglamalar sistemasi:

Bu tenglamalar sistemani echish va uning parametrlarini aniqlash uchun eng kichik kvadratlar usuli qo’llaniladi.

Bir tenglamadagi natijaviy belgi (u)lar o’zidan keyingi tenglamalarda (x) omil belgilar sifatida qatnashuvchi rekursiv tenglamalar sistemasi:

Ushbu tenglamalar sistemasini echish va uning parametrlarini aniqlash uchun ham eng kichik kvadratlar usuli qo’llaniladi.

O’zaro bog’liq tenglamalar sistemasida bitta natijaviy belgi bir tenglamaning chap qismida, boshqa tenglamaning o’ng qismida qatnashuvchi “birgalikdagi, birpaytli tenglamalar” sistemasi:

Bunday tenglamalar sistemasi “modelning tuzilmaviy shakli” deb ataladi.

Endogen o’zgaruvchilar –modelning ichida aniqlanuvchi, o’zaro bog’liq o’zgaruvchilar(y).

Ekzogen o’zgaruvchilar –modeldan tashqarida aniqlanuvchi, bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilar (x).

Avvaldan aniqlangan o’zgaruvchilar ‑endogen va lagli (vaqt bo’yicha avvalgi darajadagi) endogen o’zgaruvchilar tizimi.

O’zgaruvchilar oldidagi a va b koeffitsientlar modelning tuzulmaviy koeffitsientlari deb ataladi.

Modelning keltirilgan shakli –avvaldan aniqlangan o’zgaruvchilar tizimidagi endogen o’zgaruvchilarning chiziqli funktsiyalari sistemasi orqali quyidagicha ifodalanadi:

bu erda – modelning keltirilgan shakli koeffitsientlari.