Ekonometrikaga kirish (ma‘ruzalar matni) Qarshi – 2012 Tuzuvchi: Usmonova R. S. Taqrizchilar: I f. d. X. Muxiddinov

4-mavzu. Juft korrelyasion-regression tahlil
Reja:
1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog'liqliklar turlarini o'rganish.
2. Korrelyasiya koeffisientining turlari va hisoblash usullari.
3. Chiziqli va chiziqsiz regression bog'lanishlar.
4. Korrelyasion-regression tahlilda eng kichik kvadratlar usulining qo'llanilishi.

Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar o'rtasidagi o'zaro bog'lanishlarni o'rganish ekonometrika fanining muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki ko'rsatkichlar ishtirok etadi, biri bog'liq bo'lmagan o'zgaruvchilar, ikkinchisi bog'liq o'zgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi turdagi belgilar boshqalariga ta'sir etadi, ularning o'zgarishiga sababchi bo'ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, iste'molchining daromadi ortib borishi natijasida uning tovar va xizmatlarga bo'lgan talabi oshadi. Bu bog'lanishda talabning ortishi natijaviy belgi, unga ta'sir etuvchi omil, ya'ni daromad esa omil belgidir.

Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog'lanish korrelyasion bog'lanish yoki munosabat deyiladi. Korrelyasion bog'lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning to'liq soni noma'lumdir. Shuning uchun bunday bog'lanishlar to'liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos.
Korrelyasiya so'zi lotincha correlation so'zidan olingan bo'lib, o'zaro munosabat, muvofiqlik, bog'liqlik degan ma'noga ega.
Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi bog'lanish juft korrelyasiya deb ataladi.
Korrelyasion bog'lanishlarni o'rganishda ikki toifadagi masalalar ko'ndalang bo'ladi. Ulardan biri o'rganilayotgan hodisalar (belgilar) orasida qanchalik zich (ya'ni kuchli yoki kuchsiz) bog'lanish mavjudligini baholashdan iborat. Bu korrelyasion tahlil deb ataluvchi usulning vazifasi hisoblanadi.
Korrrelyasion tahlil deb hodisalar orasidagi bog'lanish zichlik darajasini baholashga aytiladi.
Omillarning uzaro bog'lanishi 2 turga bo'linadi: funksional bog'lanish va korrelyasion bog'lanish.
Yunalishlarning o'zgarishiga karab, bog'lanishlar ikki turga bo'linadi: to'gri bog'lanish va teskari bog'lanishlar.
Analitik ifodalarning ko'rinishlariga qarab ham bog'lanishlar ikki turga bo'linadi: to'g'ri chiziqli va chiziksiz bog'lanishlar.
Fuksional bog'lanishlarda bir o'zgaruvchi belgining har qaysi qiymatiga boshqa o'zgaruvchi belgining anik bitta qiymati mos keladi.
Korrelyasion tahlil korrelyasiya koeffisientlarini aniqlash va ularning muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi.
Korrelyasiya koeffisienti (r) –1 dan +1 oralig'ida bo'ladi. Agar r =0 bo'lsa omillar o'rtasida bog'lanish mavjud emas, bo'lsa, to'g'ri bog'lanish mavjud - teskari bog'lanish mavjud funksional bog'lanish mavjud.
Bog'lanish zichlik darajasi odatda quyidagicha talqin etiladi. Agar 0,2 gacha – kuchsiz bog'lanish;
– o'rtacha zichlikdan kuchsizroq bog'lanish;
– o'rtacha bog'lanish;
– o'rtachadan zichroq bog'lanish;
– zich bog'lanish.