Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Bu cümlənin davamı olan "Allah, heç şübhəsiz sizə qarşı mərhəmətlidir." cümləsi göz qarşısında saxlanılaraq belə bir nəticəyə varıla bilər: Bu ayədə qadağan edilən özünü öldürməkdən məqsəd, insanın özünü ölüm təhlükəsinə atmasını və nəfsin öldürülməsiylə nəticələnən həlak edici hadisələrə səbəb olmasını əhatə edən davranışlardır. Çünki özünü öldürmə qadağanının Allahın rəhməti ilə səbəbləndirilməsi, bu anlama uyğundur və bu uyğunluq açıqdır. Ayənin ümumi və geniş əhatəli olması da bu şərhə güc qatmaqdadır. Eyni zamanda bu uyğunluq "Allah, heç şübhəsiz sizə qarşı mərhəmətlidir." cümləsinin yalnız "Özünüzü öldürməyin." ifadəsinin səbəbi olmasını təsdiq etməkdədir.

"Kim həddi aşaraq və zülm edərək bunu etsə..." Ayənin orijinalında keçən "udvan=saldırganlık" sözü mütləq mənada təcavüz deməkdir. Bu təcavüz istər təriflənən və caiz görülən təcavüz olsun, istəsə qınanan və təhlükəli görülən növdən bir təcavüz olsun. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Artıq zalımlardan başqasına qarşı təcavüz (təcavüzkarlıq) yoxdur." (Bəqərə, 193) "Yaxşılıq və təqva üzərində köməkləşin, günah və təcavüzkarlıq üzərində köməkləşməyin." (Maidə, 2) Təcavüzkarlıq (udvan) anlayışı zülmdən daha geniş əhatəlidir. Bu ayədəki mənas(n)ı, uca Allahın qoyduğu sərhədləri aşmaqdır. Ayənin orijinalında keçən "nuslihi naren" cümləsi isə atəşdə yandırmaq deməkdir.

Ayədə işarə ədatı olan "zalike" sözü ol/tapıldığı üçün möminlərə istiqamətli xitabdan Peyğəmbər əfəndimizə (s. a. a) xitaba çevril vardır. [Ayədə peyğəmbər xitab alınaraq, "Kim həddi aşaraq... onu atəşdə ya-qar/qazancıq" buyurulur.] Bu həmsöhbət dəyişdirmədə buna işarə edilir: Möminlərdən kim bu günahı işlərsə -ki, onlar bir tək adam kimidirlər və bir adamın özünü yox etməyi istəməsi özünə yaraşmaz- o adammımınlardan deyil. Buna görə ona veriləcək cəzadan danışılarkən mümünlərə xitab edilməz, Peyğəmbərə xitab edilər. Çünki Peyğəmbər həm möminlər, həm də möminlər xaricində qalan insanlar mövzusunda həmsöhbət tutular. Bu səbəb ilə "Kim həddi aşaraq və zülm edərək bunu etsə, yaxın zamanda onu atəşdə yalvarıq." deyilərək ümumi bir ifadə tərzi istifadə edildi; "İçinizdən kim belə etsə" deyilmədi.

Bu ayənin son cümləsi olan "Bu isə, Allaha çox asandır." cümləsi, işarə ədatı olan "zalike=o" ilə insan öldürmə qadağanına işarə edilmiş olması ehtimalını təsdiq etməkdədir. Bu şərh "Allah, heç şübhəsiz sizə qarşı mərhəmətlidir." ifadəsinin yalnız adam öldürmə qadağanını səbəbləndirməyə istiqamətli olduğunu qəbul etməyə söykənəndir. Çünki iki məzmuna cümləsi arasında tam bir uyğunlaşma vardır. Buna görə ayədən aydın olan budur: "Uca Allah sizə ağrıdığı üçün, mərhəmət etdiyi üçün özünüzü öldürmənizi qadağan edir. Yoxsa içinizdən birini öldürən kimsəni atəşə ataraq cəzalandırmaq onun üçün, heç bir çətinliyi olmayan, asan bir işdir." Bununla birlikdə ayələrin son cümlələrindəki səbəbləndirmənin və təhdidin ilk ayənin iki şıkkına yəni həm batil üsullarla mal yemə qadağanına, həm də adam öldürmə qadağanına istiqamətli olması heç bir qorxu doğurmaz.

Bəziləri bu cümlələrdəki səbəbləndirmənin və təhdidin və ya yalnız təhdidin, surənin başından bu ayəyə qədər sayılmış olan bütün qadağan edərə istiqamətli olduğunu söyləmişlər. Başqa bəziləri də bu səbəbləndirmənin və təhdidin bu surədəki "Ey inananlar! Qadınların mallarını miras almanıq sizə halal deyil." (19) ayəsindən bu ayəyə qədər dilə gətirilən qadağan edərin bütününə işarə etdiyini irəli sürmüşlər. Çünki bunlara görə haqqında danışılan ayələrdə iştirak edən qadağanlarla əlaqədar cəzalar bu cümlələrdə zikr edilmiş deyil. Ancaq bu fikirləri mötəbər saymanın heç bir dəlili yoxdur.

"Allah, heç şübhəsiz sizə qarşı mərhəmətlidir." cümləsindəki üçüncü şəxs əvəzliyi, "Yaxın zamanda onu atəşdə yalvarıq." cümləsindəki birinci şəxs əvəzliyinə çevrilir. Bu əvəzlik dəyişikliyi "zalike" işarə ədatı ilə möminlərə istiqamətli xitabdan Peyğəmbər Əfəndimizə (s. a. a) istiqamətli xitaba dönülməsinə bağlıdır. Arxasından da "Bu, Allaha çox asandır." cümləsi ilə üçüncü şəxsə dönülməsində, səbəbləndirməyə istiqamətli bir işarə vardır. Yəni bunu etmək ONun üçün asandır. Çünki O, şanı uca olan Allahdır.