Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Nə olardı sanki! Allaha və axirət gününə inansadılar..." Bu ayə təəssüf və ya qarışıqlıq ifadə edən bir sual cümləsidir. Ayədə Allah yolunda infaktan qaçınmanın, Allaha və axirət gününə zahiri iman olsa belə gerçək imanın olmamasından qaynaqlandığına dair bir növ işarə vardır. Adamın belə bir imana sahibmiş kimi görünməsi bir işə yaramaz.

"Allah, onların vəziyyətini bilməkdədir." ifadəsi bir sonrakı ayədə iştirak edəcək şərhə keçiş və hazırlıq xüsusiyyətindədir. Məna baxımından bu cümlə üçün ən uyğun vəziyyət, hal=durum bildirən cümlə olmasıdır.

"Allah heç şübhəsiz bir zərrə ağırlığın tərəfindən belə haqsızlıq etməz." Ayənin əsl mətnində keçən "miskal" sözü çəki/tərəzi və ağırlıq, "zərrə" sözü isə kiçik qırmızı qarışqa və ya havada uçuşan və gözlə görülməsi mümkün olmayan toz dənəciyi deməkdir. Ayənin orijinalında keçən "miskala zerretin=bir zərrə ağırlığın tərəfindən" ifadəsi mütləq mef'ul yerində olan bir ibaredir və mənas(n)ı budur: Uca Allah, çəki/tərəzi olaraq zərrə ağırlığına bərabər bir zülmü belə etməz.

"Zərrə ağırlığın tərəfindən bir yaxşılıq olsa..." ifadəsinin orijinalında keçən "hasene=iyilik" sözü həm merfu yəni "hasenetun", həm də mansup yəni "haseneten" şəklində oxunmuşdur. Birinci oxunuş şəklinə görə ayədə keçən "qana" hərəkəti tam hərəkətdir. İkinci oxunuş şəklinə görə isə ifadənin təqdiri bucaqlımı belədir: "və en təkin-el miskal-ul adı çəkiləni ha-ildən yuzaifha" Yəni söz mövzusu zərrə ağırlığındakı şey əgər bir yaxşılıq isə onu bir neçə qat böyüdər. Ayədə keçən "təki" hərəkətindəki gizli əvəzliyin müennes=dişil olması ya bu hərəkətin xəbərinin (yəni "haseneten" sözünün) müennes olması və yaxud "miskal" sözünün "zərrədən" sözünə izafə olmasıyla qazandığı dişilik xüsusiyyəti etibarı ilədir.

Ayənin axışından aydın olduğuna görə bu ayə daha əvvəlki ayədə iştirak edən sual cümləsinin səbəbi mahiyyətindədir. Buna görə ifadənin gerçək mənas(n)ı belədir: "İman etməmiş və infak etməmiş olmaları onlar adına təəssüf ediləcək bir xüsusdur. Çünki əgər onlar iman etmiş və infak vəzifələrini yerinə yetirmiş olsadılar, Allah onların etdikləri hər işi bildiyinə görə, infak etdikləri zərrə qədər mal mövzusunda mükafatlarını verməmək surətiylə onlara haqsızlıq etməzdi. Əgər bu etdikləri, zərrə ağırlığın tərəfindən bir yaxşılıq olsa, onun mükafatını bir neçə qat artırardı." Yenə də Allah doğrusunu hər kəsdən daha yaxşı bilər.