"Hər bir ümmətdən şahid gətirdiyimiz... zaman, (halları) nə qədər olacaq!" Təfsir kitabımızın birinci dərisində, "İnsanlara şahid olmanız üçün..." (Bəqərə, 143) ayəsini araşdırarkən əməllərə şahidlik mövzusu üzərində dayanmışdıq. İrəlidə uyğun yeri gəldiyində bu məsələ təkrar ələ alınacaq.
"O gün kafir olanlarla Peyğəmbərə qarşı gələnlər... xahiş edərlər." Qarşı gəlmə hərəkətinin Peyğəmbərimizə (s. a. a) nisbət edilməsi göstərər ki, bu qarşı gəlməkdən məqsəd onun dövlət başçısı sifəti ilə vermiş olduğu əmrlərə qarşı gəlməkdir, yoxsa şəri hökmlərdə Allaha qarşı gəlmək deyil. "yerlə yeksan olmalarını..." ifadəsi tamamilə yox olma mənasındakı ölməkdən kinayədir. Necə ki uca Allah bir ayədə belə buyurmuşdur: "O gün kafir adam: 'Kaş ki torpaq olsaydım' deyəcək." (Nəbə', 40)
Ayənin axışından aydın olduğu qədəriylə, "və Allahdan heç bir söz gizləyə bilməzlər." ifadəsi, "kafir olanlar... xahiş edərlər." ifadəsinə matuftur. Bu əlaqə, kafirlərin ölməyi istəyələrinin səbəbinə bir cür dəlalət etməyi təmin edir.
Bu əlaqə belədir: Kafirlər o gün uca Allahın qarşısında ortadadırlar. Heç bir şeyləri ONA gizli deyil. Çünki əməllərinin ortada olması, öz orqanlarının haqqlarında şahidlik etmələri, Peyğəmbərlərin, mələklərin və başqalarının özlərinə bağlı şahidlikləri ilə vəziyyətləri uca Allahın qarşısında açıq-aşkardır. Hamısından əhəmiyyətlisi uca Allahın bunları ətraflı əhatə etməsidir. İşdə o zaman istəyərlər ki, kaş ki heç mövcudluqsa idilər. Buna görə pis davranışlarının və çirkin işlərinin ortada olduğunu görmələri ilə birlikdə uca Allahdan hər hansı bir sözü gizləyə bilməzlər.
"O gün Allah onların hamısını yenidən dirildəcək, onlarda sizə and içdikləri kimi ONA (Allaha) and içəcəklər." (Mübarizə, 18) ayəsinə gəlincə, irəlidə söyləyəcəyimiz kimi onların Allaha and içmələri, dünyada əldə etdikləri və bacarıq halına gətirdikləri yalançılıq vərdişinin gərəyidir. Yoxsa Allaha qarşı heç bir gizli yanlarının qalmayacağı o gün, gerçəkləri gizləyəcəkləri və sözlərini saxlayacaqları mənasını verməz.
