Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

ayənin şərhi

Bəqərə surəsindəki "Sənə, şərab və qumar haqqında sual soruşarlar." (Bəqərə, 219) ayəsini araşdırarkən, şərab mövzusuna toxunan ayələrin beş dənə olduğunu söyləmişdik. Əgər bu ayələr bir araya gətirilərək araşdırılsa aydın olar ki, az əvvəl oxuduğumuz ayə yəni, "Ey inananlar!... sərxoşkən namaza yaxınlaşmayın..." ayəs(n)i, bu iki ayədən yəni, "Xurma və üzüm kimi meyvələrdən həm şərab, həm də gözəl qidalar əldə edərsiniz." (Nəhl, 37) ayəs(n)i ilə, "De ki: Rəbbim ancaq açıq və gizli pislikləri, günahı... haram etmişdir." (Ə'RAF, 33) ayəsindən sonra və bu iki ayədən yəni "Sənə şərab və qumar haqqında sual soruşarlar. Də ki: Hər ikisində də böyük günah və insanlar üçün bəzi faydalar vardır. Ancaq hər ikisinin də günahı faydasından daha böyükdür." (Bəqərə, 219) ayəs(n)i ilə "Ey inananlar! Şərab, qumar, obelisklər (bütlər), fal və şans oxları bir şeytan işi pislikdir; bunlardan uzaq durun." (Maidə, 90) ayəsindən əvvəl enmişdir. Bu mövzu ilə əlaqədar ən son enən ayə, Maidə surəsindəki bu ayədir.

Başqa bir baxışla bu sıralamağı, söylədiyimizdən fərqli bir şəkildə təsəvvür etmək mümkündür. Belə ki, şərab haqqında ilk olaraq Nəhl surəsindəki ayə, sonra Ə'RAF surəsindəki ayə, daha sonra Bəqərə surəsindəki ayə, ondan sonra Nisa surəsindəki ayə və son olaraq da Masıda surəsindəki ayə enmişdir. Belə olunca artıq şərab içmənin qəti qadağan edilmə müddəti bir əvvəlki sıralamadan fərqli bir seyr izləmiş olar. Bu sıralamağa görə Ə'RAF surəsindəki qadağan etmə təfsirsiz bir qadağan etmə, arxasından gələn Bəqərə surəsindəki qadağan etmə qəti qadağan etmə olar. Lakin [belə qəti bir qadağan etmənin olmasına baxmayaraq] Müsəlmanlar bu qadağana uyğun gəlmə mövzusunda səhlənkarlıq göstərir, şərabdan qaçınmırdılar. Bunun üzərinə uca Allah Nisa surəsindəki ayələ onları qəti bir qadağan etməyə təbii/tabe tutaraq, namazda içkidən uzaq dayanmalarını əmr etdi; son mərhələdə isə Maidə surəsindəki ayəs(n)i endirməklə şərab içmənin bütün vəziyyətlərinə bağlı qəti bir qadağan göndərdi.

Amma əgər sən bu ayələrin məzmununu araşdırsan, ehtimalla daha əvvəlki sıralamağı bu sıralamağa seçərsən; Bəqərə surəsindəki ayədə ifadə edilən qəti qadağan etmədən sonra Nisa surəsindəki yalnız namaza bağlı bir qadağan etmənin gəlməsinin mənasız olduğunu söyləyərsən. Bu səbəblə Nisa surəsindəki bu ayə, Bəqərə surəsindəki ayədən əvvəl enmişdir. Tək, sərxoşkən namaz qılma qadağanının halsız və tənbəl tənbəl namaz qılma mənasını verən kinayəli bir ifadə olduğu qəbul edilsə o başqa. Necə ki aşağıda nəql edəcəyimiz bəzi rəvayətlər bu ifadəni belə təfsir etmişlər.

Bu ayənin [aralarında heç bir əlaqə olmayan] əvvəlki ayələ sonrakı ayə arasında iştirak etməsi xüsusuna gəlincə, bunun əvvəlki və sonrakı ayələr içində bir axtar/ara və mötərizə məqsədli (muterize) ifadə kimi olduğunu söyləməliyik. Tək burada bir qiymətləndirmə var ki əgər bu vəziyyətə o baxımdan baxılsa, belə bir axtar/ara ifadə yadırğanılmağa bilər. -Halbuki bu üslub Quranda nadir görülən bir şey deyil.- Sözünü etdiyimiz qiymətləndirmə və dünyagörüşü budur:

Bir neçə gün boyunca bir-birinə bağlı, insicamlı və tək axışlı bir neçə ayə endikdən sonra bir və ya bir neçə ayənin enməsinə gərək duyul/eşidilə bilər. Tək axış üzrə enən ayələr tamamlandıqdan sonra da bu ayə bir axtar/ara ifadə şəklində o ayələrin arasında iştirak edər. Lakin bu ayə əslində [bir-biriylə əlaqəli olan əvvəlki və sonrakı ayələrdən qopuq deyil və] onların arasında xarici bir məna daşımamaqdadır. Əksinə, onlar söz arasında bir söz kimidirlər; zehinlərdə meydana çıxan və aradan qaldırılması lazım olan bir şübhəni aradan qaldırmağa çalışan və ya eşitdirilməsinə ehtiyac duyulan axtar/ara mesajlardır. Bu ayələrdə olduğu kimi: "Artıq insan öz özün şahididir. İstəsə üzrlərini sayıb töksün. Onu (vəhyi) tələsik edib oxumaq üçün dilini oynadıb dayanma. Şübhəsiz onu yığmaq da, oxumaq da bizə düşər. O halda biz onu oxuduğumuz zaman sən onun oxunuşuna uyğun gəl. Sonra onu açıqlamaq da şübhəsiz bizə düşər. Xeyr! Doğrusu siz keçib gedəni (dünyanı) sevirsiniz." (Qiyamət, 20) Burada, "Onu (vəhyi) tələsik edib oxumaq üçün dilini oynadıb dayanma." cümləsi ilə "Sonra onu açıqlamaq da şübhəsiz bizə düşər." cümləsi arasındakı ayələrin yerinə diqqət yetirmək lazımdır. [Yəni bu ayələrin zahirde əvvəlki və sonrakı ayələrlə əlaqəsi yoxdur.]

Buna görə təfsirini etməkdə olduğumuz bu ayənin də əvvəli və sonrası arasında əlaqə qurmaq məqsədi ilə şərhlər etməyə və bu barədə çətinlik çək/məcbur edilməyə ehtiyac yoxdur. Üstəlik Quran parça parça və tədrici olaraq enmişdir. Buna görə ayələr arasındakı əlaqə, yalnız bir dəfədə enən surələr ilə açıqca bir-birinə bağlı olan və bu bağlılıqlar nəticəs(n)i aralarında möhkəm əlaqənin ol/tapıldığı ortaya çıxan ayələrdə lazımlıdır.