Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"(Onlara qovurucu bir) atəş olaraq cəhənnəm yetər." Bu ifadə Yəhudilərə istiqamətli bir təhdiddir. Onlar insanları Qurana inanmaqdan saxladıqları, Peyğəmbərimiz (s. a. a) və möminlər əleyhində fitnə atəşi alovlandırdıqları üçün cəhənnəm atəşi ilə təhdid edilirlər.

Arxasından uca Allah, "Heç şübhəsiz ayələrimizi inkar edənləri..." ayəs(n)i ilə cəhənnəmin Yəhudilər üçün kafi bir cəza olacağını açıqlayır. Bu ayə səbəb formasında bir şərhdir. Bunun arxasından "İnanıb yaxşı işlər edənləri də..." deyə başlayan ayə gəlir. Beləcə [kafirlərin və möminlərin qiyamətdəki vəziyyətini izah edən bu iki ayənin gəlməsiylə], bu dinə inanan və ondan üz çevirən iki zümrə arasındakı fərq vurğulanmış olur; bu iki zümrənin, axirət xoşbəxtliyi və bədbəxtliyi baxımından iki əleyhdar qrup olduğu açıqlıq qazanır. Bu iki qrupu gözləyən aqibətlərdən biri cənnətə girmək və oranın kölgələri altına alınmaq, o biris(n)i isə -Allah qorusun- cəhənnəm alovları tərəfindən sarılmaq və atəş içində qalmaqdır. Bu iki ayənin mənas(n)ı açıqdır.

"Allah sizə, mütləq əmanətləri əhlinə vermənizi və insanlar arasında hökm etdiyiniz zaman..." Bu ayənin ikinci yarısını meydana gətirən "və insanlar arasında hökm etdiyiniz zaman ədalətlə hökm etmənizi əmr edər." cümləsi ilə daha əvvəlki ayələr arasındakı əlaqə açıqdır. Uca Allah söz mövzusu ayələrdə Yəhudilərin, müşriklərin dininin Müsəlmanların dinindən daha doğru olduğu yolundakı hökmlərini gündəmə gətirmişdi. Uca Allah bu məsələ ilə əlaqədar ilk şərhində Yəhudiləri "Özlərinə kitabdan bir pay verilmiş kəslər" olaraq xarakterizə etmişdi. Kitabda isə Allahın ayələrinin şərhləri və ilahi məlumatlar iştirak edirdi. Bunlar da Yəhudilərin yanında olan ilahi əmanətlər idi ki, bunların insanlara açıqlanacağına və ehil olanlardan saxlanmayacağına dair onlardan söz alınmışdı.

Sözünü etdiyimiz bu ip ucları, ayədəki əmanət ilə həm maliyyə əmanətlərin, həm də daşıyıcıları tərəfindən əhli olan insanlara çatdırılması lazım olan gerçək məlumatlar və ilahi mesajlar kimi mənəvi əmanətlərin nəzərdə tutulduğunu təsdiq edər.

Qısacası, Yəhudilər özlərinə verilmiş tövhid qanunu ilə əlaqədar məlumatlardan və Hz. Məhəmmədin (s. a. a) peyğəmbərliyi haqqındakı əlamətlərdən ibarət olan/yaranan ilahi əmanətlərə xəyanət etdilər. Bu məlumatları saxladılar və lazım olduğu zaman açıqlamadılar. Sonra bu qədərlə də kifayətlənməyib möminlər ilə müşriklər arasındakı hökmdə haqsızlıq edərək bütpərəstliyi tövhid inancından üstün tutan bir qərar verdilər. Bu etdikləri üzündən ilahi lənətə uğradılar və cəhənnəm əzabına çarpılmağı həkk etdilər. Yəhudilərin başına gələn bütün bunlardan sonra uca Allah sözün axışını [əvvəlki ayələrdə olduğu kimi] birinci tək şəxsdən üçüncü tək şəxsə çevirərək insanlara əmanətləri əhlinə verməyi və hökmlərində ədalətli olmalarını əmr etdi və belə buyurdu: "Allah sizə, mütləq əmanətləri əhlinə vermənizi və insanlar arasında hökm etdiyiniz zaman..."

Bizim, əmanətləri əhlinə vermənin və hökmlərdə ədalətin güdülməsinin mənasını genişlətməmiz, -bildiyiniz kimi- sözün axışının tələb etdiyi ölçüdədir. teşrii=yasama mərhələsində ayədən ilk ağla gələn məna maliyyə əmanətin sahibinə verilməsi və şəri mühakiməni maraqlandıran mövzularda hakimin ədalətli hökm verməsidir deyərək bunun, əmanət və hökm sözlərinin zahirindən aydın olan mənas(n)ı təhrif etmək olduğu irəli sürtülə bilməz.

Bu mövzunu bir az açmaq istəsək belə deməliyik: Mütləq teşri əməliyyatı, heç bir zaman fiqhdəki feri hökmlərin mövzularına aid qeydlərlə məhdudlaşdırılmaz. Əksinə [ümumi qanunlar ehtiva edən] Quran, məsələn əmanətləri əhlinə vermək və hökmlərdə ədalətli davranmaq lazım olduğunu mütləq olaraq açıqlayar. Bu ümumi əmrin əmanət və iddiaları hökmə məzmuna kimi fiqhin sahəsinə girən məsələləri fiqh elminə əsas təşkil edər. Bunun xaricindəki məsələlərdən isə üsulu din sahəs(n)i faydalanar. İşdə belə.