Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Bu mənadakı məlumat Abdurrahaman b. Avf, İkrime və İbni İshaka söykənilərək müxtəlif kanallardan da rəvayət edilmişdir. Rəvayətlərin bəzilərində bu adlara Əbu Huzeyfe b. Ukbe, Velid b. Ukbe, Saad b. Osman və Ukbe b. Osman da əlavə edilir. (et-Dürr-ül Mensur, c. 2, s. 88-89)

Hər nə isə, (Üçüncü Xəlifə) Osmanın və bu qrupa girənlərin adlarının zikr edilməsi, nümunə vermə məqsədi daşıyar. Yoxsa bu ayə döyüşdən qaçan və Peyğəmbərimizə (s. a. a) itaətsizlik edən səhabələrin bütünü haqqında enmişdir. Bu hadisədə Osmana və yanındakı yoldaşlarına xüsusiyyət yükləyən faktor, bu kəslərin (Mədinə tərəfində Ağvas yaxınlarında olan) Ca'leb dağına qaçıb sığınmış olmaları və orada üç gün saxlanmalarıdır. Daha sonra döndüklərində Peyğəmbərimiz (s. a. a) onlara "Siz oraya müvəqqəti getmiş olmalısınız" dedi.

Ümumiyyətlə səhabələrə gəlincə, çox saydakı rəvayətə görə bunların hamısı qaçdılar. Müsəlmanlardan iki Mühacir ilə yeddi Ənsardan başqa Peyğəmbərimizin yanında kimsə qalmadı. Bunun üzərinə müşriklər Peyğəmbərimizə (s. a. a) hücum etdilər. Ənsar Müsəlmanları Peyğəmbəri qorumaq üçün biri biri arxasından öldürülüncə, yanında onlardan heç kim qalmadı. Peyğəmbərimizin yanında qalanlar bir rəvayətə görə on bir, bir rəvayətə görə on səkkiz və başqa bir rəvayətə görə otuz adam idi ki, bu son rəvayət bu mövzudakı rəvayətlərin ən zəifidir.

Bu fərqlilik, hərhalda ravilerin məlumat fərqlilikləri ilə başqa səbəblərdən qaynaqlanır. Keçmişi qəbiləsindən Nesibenin Peyğəmbərimizi müdafiə etməsinə bağlı rəvayətlərdən aydın olduğuna görə, o anda yanında başqa heç kim yox idi. Döyüşdə stabillik edib qaçmamış olan Müsəlmanlar o sırada döyüşməklə məşğul idilər. Raviler arasında yalnız Hz. Əlinin döyüşdən qaçmamış olduğu mövzusunda görüş birliyi vardır. Hərhalda Ənsardan olan Əbu Dücane Semmak b. Harşe də elə idi. Tək Əbu Dücane əvvəl Rəsulullahın qılıncı ilə döyüş idi. Sonra səhabələrin qaçdığını, Peyğəmbəri tərk edib tək buraxdıqlarını görüncə, onu bədəni ilə qorudu. Ona yönələn oxlara zirehini və sinəsini sipər etdi. Ağır şəkildə yaralanana qədər bu qorumağı davam etdirdi. Allah ondan razı olsun.

Geridə qalan səhabələrə gəlincə, bəzisi onun öldürülmədiyini öyrənincə, bəzisi də bir müddət sonra ona qatıldı. İşdə bunlar uca Allahın üzərlərinə mürgüləmə endirdiyi kəslərdir. Tək Allah hamısını bağışladı. Daha əvvəl etdiyimiz şərhdən söz mövzusu əfvin nə mənanı verdiyini öyrənmiş oldun. Lakin bəzi təfsirçilərə görə bu ayədəki əfvin mənas(n)ı, uca Allahın müşrikləri möminlərin başından sovmasıdır. Belə ki, müşriklər möminləri toplu krıma uğratmadılar, öldürmədilər.

et-Dürr-ül Mensur təfsirində belə iştirak edər: İbni Adiyy və Beyhakı bərabər/yoldaş-Şaab adlı əsərində hasen bir isnad zənciri ilə İbni Abbasın belə dediyini köçürərlər: "Edəcəyin işlər haqqında onların fikirlərini al/götür" (Al/götürü İmran, 159) ayəs(n)i enincə Peyğəmbərimiz belə buyurdu: "Bilin ki, Allahın və ONun peyğəmbərinin buna (bu həmrəyliyə) ehtiyacları yoxdur. Lakin uca Allah bunu ümmətimə rəhmət etdi. Ümmətimdən kim müşavirə etsə, doğrunu tapmaqdan məhrum qalmaz. Kim müşavirəni tərk etsə sapmaqdan xilas olmaz." (c. 2, s. 90)

Yenə eyni əsərdə Taberaninin, əl-Evsat adlı kitabda Ənəsdən belə nəql etdiyini köçürər: Rəsulullah Əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki: "İstihare edən (xeyiri Allahdan diləyən) ümidsiz olmaz, müşavirə edən peşman olmaz." (c. 2, s. 90)

Nehc-ül Belağada Hz. Əlidən (ə.s) belə nəql edilmişdir: "Kim sırf öz fikirinə söykən/dözsə, həlak olar. Kim başqaları ilə müşavirə etsə, onların ağıllarına ortaq olar." (Qısa Sözlər, 161)

Yenə Nehc-ül Belağada belə nəql edilər: "Müşavirə hidayətin də ken idisidir. Kim sırf öz fikirinə söykən/dözsə təhlükəyə atılmış olar." (Qısa Sözlər, 211)

Təfsir-əsas Safıda iştirak etdiyinə görə Peyğəmbərimiz (s. a. a) belə buyurur: "Özünü bəyənmişlikdən daha ürküdücü bir təklik və müşavirədən daha etibarlı bir dəstək yoxdur."