Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Mecma-ul Bəyan təfsirində İmam Sadiğin (ə.s) belə buyurduğu rəvayət edilər:

"Uhud Döyüşünün səbəbi bu idi: Qureyşlilər Bədir Döyüşündən döndüklərində bir çox ölü və əsir vermişlər idi. Yetmiş kəsləri ölmüş və yetmiş kəsləri əsir düşmüşdü. Bunun üzərinə Əbu Süfyan; "Qadınlarınızın ölülərinizə ağlamalarına icazə verməyin." demişdi, "Çünki göz yaşları axın tərəfindən, kədərləri və Məhəmmədə istiqamətli düşmənlikləri aradan qaldırar." Uhud günü Rəsulullah (s. a. a) ilə döyüşə alovlanınca, qadınlarının ağlamalarına və yas qışqırıqları atmalarına icazə verdilər. Onlar, üç min atlı və iki min piyada ilə Məkkədən səfərə çıxmış və yanlarına qadınlarını da al/götürmüşlər idi."

"Rəsulullah (s. a. a) bu xəbəri alın tərəfindən, səhabələrini yığıb onları cihada təşviq etdi. Abdullah b. Übey b. Selul dedi ki: 'Ya Rəsulullah, Mədinədən çıxma. Mədinədə qalıb/qəlib şəhərin küçələrində döyüşək. O zaman gücdən düşmüş kişilər, qadınlar, kölələr və nökərlər də yol ağızlarında və evlərin damlarında döyüşərlər. Bu günə qədər heç bir düşmən, biz qalalarımızın içində və evlərimizdəykən üzərimizə hücum edib də zəfər qazanmış deyil. Buna qarşılıq, üzərlərinə hücum təşkil etdiyimiz bütün düşmənlərimiz, bizə qarşı zəfər qazanmışlar.'

"Bunun üzərinə Sad b. Muaz və Evs qəbiləsindən digər bəziləri ayağa qalxaraq belə dedilər: 'Ya Rəsulullah, biz bütə tapınan müşrikkən heç bir Ərəb bizə diş keçirməyə cəhd etmədi. İndi sən aramızdaykən necə bizə diş keçirməyə cəhd edə bilər? Xeyr! Mədinədən çıxıb üzərlərinə gedək və onlarla döyüşək. Hansımız ölsə, şəhid olar. Xilas olanlarımız isə, Allah yolunda cihad etmiş olarlar.'

"Rəsulullah (s. a. a) Sad b. Muazın fikirini qəbul etdi və uca Allahın; "Hanı sən... erkəndən ailəndən çıxmışdınıl." ayəsində izah etdiyi üzrə döyüş mevzilerini təyin etmək üçün səhabələrindən bir neçə adamı yanına al/götürərək yola çıxdı. Abdullah b. Übey b. Selul ilə onun fikirinə uyğun gələn bir qrup Hazreçli isə, Peyğəmbərimizlə birlikdə səfərə qatılmaqdan qaçındı."

"Qureyş ordusu Uhuda varın tərəfindən, Rəsulullah (s. a. a) yeddi yüz/üz adamdan ibarət olan/yaranan səhabələrini nizama soxmuş və Abdullah b. Cübeyri əlli oxçunun başında bir vadi keçidinin ağızına yerləşdirmişdi. Qureyşlilərin pusquya yataraq buradan hücum edəcəklərini sezmişdi. Buna görə Abdullah b. Cübeyrə və yoldaşlarına belə demişdi: 'Bizim onları təxribata uğradıb Məkkəyə qədər qovduğumuzu görsəniz belə, buradan tərpənməyin. Eyni şəkildə onların bizi təxribata uğradıb Mədinəyə qədər arxamızdan qovduqlarını görsəniz belə, yenə tərpənməyin və mevzilerinizden ayrılmayın.'

"Əbu Süfyan da, Xalid b. Velidin əmrinə verdiyi iki yüz/üz atlı ilə söz mövzusu keçidin gerisində tələ qurdurdu və onlara belə dedi: 'Onlarla bir-birimizə girdiyimizi gördüyünüzdə bu keçiddən üzərlərinə gedin və onları arxalarından vurun.'

"Rəsulullah (s. a. a) səhabələrini nizama soxdu və bayrağı Hz. Əliyə (ə.s) verdi. Ənsardan olan Müsəlmanlar, Qureyşli müşriklərə hücum edərək onları ağır bir təxribata uğratdılar. Bunun üzərinə səhabələr onların mallarını yağmalamağa qoyuldu. Bu sırada Xalid b. Velid, əmrindəki iki yüz/üz atlı ilə Abdullah b. Cübeyrin üzərinə hücum etdi. Abdullah b. Cübeyr və yoldaşları onları ox atışı ilə qarşılayınca geri çəkildilər. Abdullah b. Cübeyrin yoldaşları, səhabələrin qənimət qapışmaqda olduqlarını görüncə, Abdullah b. Cübeyrə; 'Yoldaşlarımız qənimətlərə əl qoydu; biz qənimətsizmi qalaq?' dedilər. Abdullah onlara; 'Allahdan qorxun, Rəsulullah bizə yerimizdən tərpənməmizi əmr etdi.' dedi. Lakin yoldaşları onu dinləmədi. Bir-bir sıvışıp gedərək mevzilerini boşaltdılar. Geridə Abdullah b. Cübeyr ilə on iki adam qaldı."

"Kuyreşlilerin bayrağını Abduddar qəbiləsindən Talha b. Əbu Tal-ha ABŞı daşıyırdı. Onu Hz. Əli öldürdü. Bunun üzərinə sanacağı Əbu Səid b. Əbu Talha al/götürdü. Hz. Əli onu da öldürüncə bayraq yerə düşdü. Yerə düşən bayrağı Musafi' b. Əbu Talha al/götürdü, lakin o da Hz. Əli tərəfindən öldürüldü. Beləcə Hz. Əli, Abduddar qəbiləsindən doqquz adamı öldürüncə, bayraq bu qəbilənin Sevvab adlı, zənci bir köləsinin əlinə düşdü. Hz. Əli bu köləyə hücum edərək sağ əlini kəsdi. Kölə bayrağı sol əlinə aldı. Lakin Hz. Əli bir zərbə ilə sol əlini də qəticə, adam bayrağı kəsik qolları ilə qavrayaraq sinəsinə yapışdırdı və Əbu Süfyana dönərək 'Abdud-dar qəbiləsinin nemətlərinin qarşılığını verdimmi?' dedi. O sırada Hz. Əli başına bir zərbə endirərək onu öldürdü. Yerə düşən bayrağı, Kənana qəbiləsindən Alkamenin qızı Gamre yerdən al/götürüb havaya qaldırdı."

"Bu sırada Xalid b. Velid, Abdullah b. Cübeyrə hücum etdi. Abdullahın silah yoldaşları qaçmış, yanında az sayda kimsə qalmışdı. Xalid onları öldürdükdən sonra Müsəlmanlara arxalarından hücum etdi. Qureyşlilər təxribat halında kaçışırlarken bayraqlarının dalğalandığını görüncə, ətrafında toplandılar. Bu dəfə Rəsulullahın (s. a. a) səhabələri böyük bir təxribata uğrayaraq təpələrə dırmaşmağa və hər yana dağılmağa başladılar."

"Rəsulullah (s. a. a) bu təxribatı görüncə, dəbilqəsini başından çıxararaq; 'Hara qaçırsınız? Mən Allahın Rəsuluyam. Mənə gəlin. Allah və Rəsulundanmı qaçırsınız?' dedi. O sırada Utbe qızı Hind, Qureyş əsgərlərinin içində idi. Döyüşdən qaçan hər Qureyşliyə bir mil və bir sürməlik verərək; 'Sən bir qadına xasın, al/götür bunları da gözünə sürmə çək.' deyirdi."
"Bu vaxt Həmzə b. Abdulmuttalip dayanmadan Qureyşlilərə hücum edirdi. Qureyşlilər onu görüncə qaçırdılar; heç kim qarşısında dayana bilmirdi. Hind; 'Əgər Məhəmmədi və ya Əlini ya da Həmzəni öldürsən, sənə bunu bunu verəcəyəm.' deyərək Vəhşiyə söz vermişdi. Vəhşi, Cübeyr b. Mut'im'in Həbəş mənşəli köləsi idi. Vəhşi belə deyər: 'Məhəmmədi öldürə bilməzdim. Əlinin də çox diqqətli olduğunu, tez-tez sağını tənəffüs edi gözlədiyini gördüm. Ondan da ümid yox idi. Bunun üzərinə Həmzə üçün pusquya yatdım. Baxdım, Qureyşliləri qovur. Mənə yaxın bir yerdə önündəki dərənin kənarına təzyiqə ayağı sürüşərək düşdü. Dərhal mizrağımı istiqamətləndirərək var gücümlə ona doğru atdım. Atdığım mizraq bir böğründen girərək o biri böğründen çıxdı və özü yerə düşdü. Yanına gedərək sinəsini kömək, ciyərini çıxararaq Hində apardım və 'Bu Həmzənin ciyəridir.' dedim. Hind, çiğeri ağızına qoydu və tapdalamağa başladı. Lakin Allah, Hind toyuğun ağızında onu düz qapağı sümüyünə çevirdiyi üçün tapdalaya bilmədi və ağızından çıxarıb atmaq məcburiyyətində qaldı.'

"Rəsulullah (s. a. a) buyurar ki: 'Uca Allah bir mələk göndərdi; o mələk Həmzənin ciyərini al/götürdü və aparıb yerinə qoydu.'

"Vəhşi deyər ki: 'Sonra Hind, Həmzənin ölüsünün yanına gələrək kişilik üzvlərini, qulaqlarını, əllərini və ayaqlarını kəsdi.'

"Rəsulullahın (s. a. a) yanında isə Əbu Dücane Semmak b. Harşe ilə Hz. Əlidən başqa heç kim qalmamışdı. Müşriklər Rəsulullaha (s. a. a) hər hücum etdiklərində Hz. Əli qarşılarına çıxaraq onları geri püskürdürdü. Sonunda qılıncı parçalandı. Bunun üzərinə Peyğəmbərimiz (s. a. a) ona Zülfikar adlı öz qılıncını verdi və özü Uhud dağının bir küncünə çəkildi. Hz. Əli (ə.s) davamlı döyüşürdü. Sonunda başından, üzündən, bədənindən, qarınından və ayaqlarından yetmiş yara aldı. -Əli b. İbrahim Qummunun təfsirində [c. 1, s. 110] belə keçər.- Bu sırada Cəbrayıl; 'Bu bir birlik, birlikdəlik tablo/cədvəlidir.' dedi. Bunun üzərinə Peyğəmbərimiz (s. a. a); 'O məndən və mən də Ondanım.' dedi və Cəbrayıl; 'Mən də ikinizdənim.' dedi."

"İmam Sadiq (ə.s) davamla belə deyir: 'Rəsulullah (s. a. a) baxdı ki Cəbrayıl yer/yeyər ilə göy arasında bir taxt üzərində; 'Zülfikardan başqa qılınc, Əlidən başqa da cavan yox.' deyir." (c. 2, s. 495)

Təfsir-ul Qummuda belə deyilir: "O sırada Peyğəmbərimizin yanında Keçmişi qəbiləsindən Ka'b qızı Nesibe də qalmışdı. -Bu qadın Peyğəmbərimizin səfərlərinə qatılar və yaralıları müalicə edərdi.- Qadının yanında oğulu da vardı. Oğulu bir axtar/ara qaçmaq, geri çəkilmək istədi. Lakin qadın oğulunun üzərinə getdi və; 'Balam, hara? Allahdan və Peyğəmbərdənmi qaçırsan?' deyərək onu geri çevirdi. Lakin bu sırada müşriklərdən biri üzərinə hücum edərək onu öldürdü. Bunun üzərinə qadın oğulunun qılıncını qaparaq adamın üzərinə getdi və dizlərinə endirdiyi bir zərbə ilə onu öldürdü. Bunu görən Peyğəmbərimiz ona; 'Maşallah sənə, ey Nesibe!' dedi. Qadın sinəsini və məmələrini sipər edərək Peyğəmbəri qoruyurdu. Sonunda bir çox yerindən yaralandı."

"Bu vaxt [Məkkə müşriklərindən olan] İbni Xəncər; 'Muhamme idi mənə nümayişin. Mən xilas olmayım, əgər o xilas olsa!' deyərək Peyğəmbərimizə hücum edərək çiyin damarı üzərinə bir zərbə endirdi və; 'Lat və Uzzaya and olsun ki Məhəmmədi öldürdüm.' deyə qışqırmağa başladı." (c. 1, s. 115)