Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Hanı sən möminlərə; '...sizə çatmazmı?' deyirdin." Ayənin orijinalında keçən "imdad" sözü, "medd" kökündən törəmişdir və kəsilməz şəkildə kömək çatdırmaq mənasını verər.

"Bəli, əgər səbirli olar və (pisliklərdən) çəkinsəniz, onlar bu anda üzərinizə hücum etsələr, ..." Ayənin orijinalında keçən "bəla" təsdiq ədatıdır. "Fevr" və "fışqırma" qaynama mənasını verər. Ərəblər qazanın qaynayıb daşmasını "Fare'l-kıdru" deyə ifadə edərlər. Sonraları bu söz istiare yolu ilə sürət və tələsik mənasını qazandı və gözlənilməz, möhlətsiz işlər üçün istifadə edilməyə başladı. Buna görə orijinalda keçən "min fevrihim həzzə" ifadəsinin mənas(n)ı; içində olduqları bu anda, bu bu saatdadır.

Aydın olan, bu ayə Bədir günüylə əlaqədardır. Ayədə şərtə bağlı bir vəd vardır. Söz mövzusu şərt, "Bəli, əgər səbirli olar və (pisliklərdən) çəkinsəniz, onlar bu anda üzərinizə hücum etsələr, ..." ifadəsinin məzmunudur.

Bəzi təfsir alimlərinə görə bu ayə, əgər bu andan, yəni Bədir günündən sonra kafirlər Müsəlmanlar üzərinə gedərlərsə, uca Allahın Müsəlmanlara mələklərdən meydana gəlmiş bir dəstək birliyi endirəcəyinə bağlı bir vəddir. Bunlara görə, ayənin orijinalında keçən "fevrihim haza=şu an"dan məqsəd, Bədir günüdür. Bu səbəbdən "min fevrihim həzzə", "Bədir günündə" deyil, "Bədir günündən sonra" deməkdir. Digər bəzilərinin şərhlərinə görə də, bu ayə Uhud, Huneyn və Əhzab kimi Bədir Döyüşündən sonra meydana gələn döyüşlərdə mələklər indirilişine bağlı bir vəddir. Lakin hər iki görüş haqqında da ayənin ləfzinə söykən/dözən bir dəlil yoxdur.

Bir dəfə, Uhud Döyüşündə köməkçi mələklərin endirildiyini bu ayədən çıxarmağa cəhd etmənin heç bir dayağı yoxdur. Bu açıqdır. Əhzab və Huneyn döyüşlərinə gəlincə, hərçənd Quran bu iki döyüşdə mələklər endirildiyini açıqca ifadə edir; məsələn Əhzab Döyüşü haqqında belə buyurur: "Hər tərəfdən əsgər üzərinizə hücumun tərəfindən, biz bir fırtına və görmədiyiniz əsgərlər göndərdik." (Əhzab, 9) Huneyn Döyüşü haqqında da belə buyurur: "Allah sizə görmədiyiniz əsgərlər göndərdi." (Tövbə, 26) Lakin bu ayənin "Bəli, əgər səbirli olar və (pisliklərdən) çəkinsəniz, onlar bu anda üzərinizə hücum etsələr..." formadakı ifadəsi bu vədin ümumiləşdirilməsinə əlverişli deyil.

Bu vaxt Bədir Döyüşündə üç min mələyin enmiş olması, Ənfal Surəsinin "Allah, sizin çağırışınıza; 'Mən sizə o birilərini izləyən min mələk ilə kömək edəcəyəm' deyə cavab verdi." (Ənfal, 9) ayəs(n)i ilə ziddiyyət təşkil etməz. Çünki bu ayədə "o birilərini izləyənlər" mənasını verən "mürdifin" sözü vardır. İşdə bu min mələyin izlədiyi o biriləri, bu ayələrdə haqqında danışılan ədədi tamamlayan digər iki min mələkdir.