Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat



Yüklə 1,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix28.04.2017
ölçüsü1,3 Mb.
#15881
1   2   3   4   5   6   7

2.2 

Son  5  il  (2010

-

2015)  Xəzər  suitisi  haqqında  məlumat  (13

-

14  mart 

2015

-

ci il tarixində Moskvada keçirilmiş görüş)

 

Görüşün  adı

:  X

ə

z



ə

r  suitisi  (XS):  cari  v

ə

ziyy


ə

t  v


ə

 

qorunması  və



  istifad

ə

 



olunması  ilə

 

bağlı 



probleml

ə

r.   



T

əşkilatçılar

IEE RAS, D

ə

niz M


ə

m

əli Heyvanları üzrə



 

Şura


, Rusiya Terioloji C

ə

miyy



ə

ti, 


BMTİP

, Lidz Universiteti 

Seminarın tarixlə

ri v


ə

 yeri 


  11-13 mart 2015-ci il,  in  Severtsov 

E k o l o g i y a   İ n s t i t u t u   v ə

    


Evolution RAS (IPEE RAS), Leninski prospekt 33, Moskva 119071, RUS

İYA




Taryel Heyb

ə

tov t

ə

r

ə

find

ə

n iki t

əqdimat keçirilmişdir:  

 

1. Az


ə

rbaycanda X

ə

z

ə



r suitil

ə

rinin cari v



ə

ziyy


ə

ti, suitil

ə

r üçün t


ə

bii mühitl

ərin qorunması

 



 v

ə

ziyy



ə

v



ə

 perspektivl

ə

r. 


2. Az

ə

rbaycanda X



ə

z

ə



r suitisinin ölümü 

 s



ə

b

ə



bl

ə

r v



ə

 h

əll yolları



 

  

 

 



Şə

kil 2: X

ə

z

ə

rd

ə

 suitil

ərin ümumi bolluğu

, 13-

14 martda Moskvada keçirilmiş Xə

z

ə

r suitisin

ə

 

h

əsr edilmiş Sonuncu Görüşə

 

uyğun olaraq:  

   

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Hazırda  Xə



z

ə

rd



ə

  suitil


ərin  ümumi  bolluğu 

100,000-


105,000  növ  civarında  müə

yy

ə



nl

əşdirilmişdir.  

Bolluq  10  il 

ə

rzind



ə

  XBST  t

ə

r

ə



find

ə

n  (Darvin  T



əşə

bbüs  layih

əsi)  Şimali  Xə

z

ə



rd

ə

 



aparılmış 

aeroç


əkilişlə

əsasında müə



yy

ə

nl



əşdirilmişdir (L. Dmitriyeva, 2015. Xə

z

ə



r suitisinin yataq yerl

ə

rinin 



2005-2012-ci  ill

ə

rd



ə

  aeroç


əkilişlə

r  vasit


ə

sil


ə

 

qeydiyyatının  aparılması,  xülasə



).  Moskvada  Rusiya 

aliml


ə

ri  bu  göst

ə

ricil


ə

ri  suitil

ərin  bolluğunun  daha  yüksə

k  s


ə

viyy


ə

d

ə



,  y

ə

ni  400,000  v



ə

  450,000 

arasında olması ilə

 

bağlı 



m

ə

lumatla 



tutuşdurmağa  və

  bunun  son  20  ild

ə

  h


ə

qiq


ə

t

ə



n  d

əyişmə


diyini 

sübut  etm

ə

y

ə



 

çalışmışlar.  Onlar  öz  nə

tic

ə

sini  X



ə

z

ə



rin  Rusiya  sektorunda  termal  aerot

ə

dqiqata 



əsaslandırmağa  cəhd  etmişlər  (V.  Çernyuk,  S.  Şipulin,  V.  Kuznetsov).  Amma  onlar  ə

vv

ə



lc

ə

  öz 



t

ə

dq



iqatlarını  yalnız  bir  il  ə

rzind


ə

  t


ə

kc

ə



  Rusiya 

ə

razisind



ə

  qeyri-münt

ə

z

əm  şə



kild

ə

   



aparmışlar, 

halbuki  hazırda  ə

ks

ə

r  suitil



ə

Qazaxstanın  ə



razisind

ə

  cütl



əşə

r

ək  çoxalırlar.



 

Rusiyanın  ə

razisind

ə

 



suitil

ərin çoxalması adə

t

ən mülayim qışlarda baş verir, sərt qışlarda onlar yalnız Qazaxstanın şə



rq 

sahill


ə

rind


ə

 

balalayırlar.



      

C

ə



dv

ə

l  1:  Sahil



ə

 

çıxan



 

heyvanların  cins  tə

rkibi  v

ə

 



Abşeron  yarımadasının  şimal  sahilində

  hamil


ə

 

dişi heyvanların nisbə



ti   

Sahil

ə

 

çıxan

 

heyvanların cins tə

rkibi v

ə

 

Abşeron yarımadasının şim

al sahilind

ə

 hamil

ə

 

dişi 

heyvanların nisbə

ti   

 

İllə





∑ 

nümun

ə

 





 erk

ə





dişi

 

% embrion il

ə

 

2000 


221 

57,5% 


42,5% 

2,7 % 


2001 

214 


63,5% 

36,5% 


0,5% 

2002 


41 

41,5% 


58,5% 

2,4% 


2003 

67 


31,3% 

68,7% 


6% 

2004 


35 

42,8  % 


57,2% 

2,8% 


2005 

54 


51,5  % 

48,5% 


3,7% 

2006 


56 

32% 


68% 

8,9% 


2007 

27 


40,7% 

59,3% 


11,1% 

2008 


36 

38,9% 


61,1% 

16,6% 


2009 

13 


38,5% 

61,5% 


7,7 % 

2010 


23 

52,2% 


47,8% 

13% 


2011 

34 


58,8% 

41,2% 


11,8% 

2012 


31 

48,4% 


51,6% 

9,7% 


2013 

42 


42,5% 

57,5% 


11.9% 

0

50



100

150


200

250


300

1

9



7

1

 г



 

1

9



7

2

 г



 

1

9



7

3

 г



 

1

9



7

4

 г



 

1

9



7

5

 г



 

1

9



7

6

 г



 

1

9



7

7

 г



 

1

9



7

8

 г



 

1

9



7

9

 г



 

1

9



8

0

 г



 

1

9



8

1

 г



 

1

9



8

2

 г



 

1

9



8

3

 г



 

1

9



8

4

 г



 

1

9



8

5

 г



 

1

9



8

6

 г



 

1

9



8

7

 г



 

1

9



8

8

 г



 

1

9



8

9

 г



 

1

9



9

0

 г



 

1

9



9

1

 г



 

1

9



9

2

 г



 

1

9



9

3

 г



 

1

9



9

4

 г



 

1

9



9

5

 г



 

1

9



9

6

 г



 

1

9



9

7

 г



 

1

9



9

8

 г



 

1

9



9

9

 г



 

2

0



0

0

 г.



 

2

0



0

1

 г



 

2

0



0

2

 г



 

2

0



0

3

 г



 

2

0



0

4

 г



 

2

0



0

5

 г



 

2

0



0

6

 г



 

2

0



0

7

 г



 

2

0



0

8

 г



 

2

0



0

9

 г



 

2

0



1

0

 г



 

2

0



1

1

 г



 

2

0



1

2

 г



 

2

0



1

3

 г



 

2

0



1

4

 г



 

Buzovna və Şimal Elektrik Stansiyası arasında monitorinq zonasında 

suların sahilə çıxardığı Xəzər suitisi cəsədlərinin sayının dinamikası   

 

 

 



Diaqramda  göst

ərildiyi  kimi  (Şə

kil  1),  suitil

ərin  sayının  qəfil  azalması  21

-ci 

ə

srin 



ə

vv

ə



lind

ə

 



başlanmışdır. 

2000  v


ə

  2001-ci  ill

ə

rd

ə



  suitil

ə

rin 



ə

h

ə



miyy

ə

tli  d



ə

r

ə



c

ə

d



ə

 

ölüm  halı  belə



  bir  faktla 

n

ə



tic

ə

l



ənmişdir ki, 2002

-ci ild


ən başlayaraq suitilərin bolluğu 

100,000-105,000-d

ən çox olmamış və

 

bu tendensiya 2009-cu il



ə

 q

ə



d

ə

r davam et



miş

dir. 2009-cu ild

ə

 

dalğaların sahilə



 

çıxardığı cə

s

ə

dl



ə

rin 


sayı 1971

-ci ild


ə

n keç


ə

n müdd


ə

ə



rzind

ə

 



ən aşağı göstə

rici (13 nümun

ə) olmuşdur. Növbə

ti ill


ə

rd

ə



 

dalğaların sahilə

 

çıxardığı cə



s

ə

dl



ərin sayı

 az 


olaraq qalmışdır; bununla belə, onların sayı asta

-asta 


çoxalmağa meyl etmişdir və

  bu  m


ə

nz

ə



r

ə

  X



ə

z

ə



rd

ə

  suitil



ərin bolluğunda da müşahidə

 

olunmuşdur.



      

2014-cü  ild

ə

 

Şimali  Abşeronda  suların  sahilə



 

çıxardığı  cə

s

ə

dl



ərin  sayı  monitorinqi

 

aparılan 



Buzovna-

Şimal  Elektrik  Stansiyası  sahə

sind

ə

 



yox,  Nardaran,  Pirşağa,  Novxanı  kə

ndl


ə

rind


ə

  v


ə

 

Sumqayıt şə



h

ə

rind



ə

 

ə



h

ə

miyy



ə

tli d


ə

r

ə



c

ə

d



ə

 

çoxalmışdır. 



X

ə

z



ə

rd

ə



 suitil

ərin bolluğunun stabilləşmə

si 

haqqında danışmaq hə



l

ə

 



çox tezdir, amma suların sahilə

 

çıxardığı cə



s

ə

dl



ərin sayının artmasının iki 

mümkün  interpretasiyası  vardır:  ya  suitilərin  bolluğu  asta

-

asta  artır,  ya  da



  2014-cü  ild

ə

 



suların 

sahil


ə

 

çıxardığı  cə



s

ə

dl



ərin  sayı  brakonyerlik  sə

viyy


ə

sind


ə

 

artım  ilə



 

ə

laq



ədar  olaraq  çoxalmışdır. 

     


Sahild

ə

 



tapılmış heyvanlar arıq və

 ya x


ə

st

ə



 

olmamışlar. Onların hamısı yaxşı yemlənmiş və

 yet

ə

rli 



d

ərialtı piyə

 

malik olmuşlar.  



   

1971-ci  ild

ə

n  öt


ə

n  müdd


ə

td

ə



  çox  erk

ə

n  miqrasiyalar  v



ə

 

ya  suların  sahilə



 

çıxardığı  cə

s

ə

dl



ə

olmamışdır; bun



unla bel

ə

, 2009-cu ild



ə

n d


ə

nizin Az


ə

rbaycan sektorunda suitil

ə

rin erk


ə

n görünm


ə

si 


halları daha tez

-

tez baş vermə



y

ə

 



başlamışdır (bax: Cə

dv

ə



l 3). 

Şübhəsiz ki, bu, Şimali Xə

z

ə

rd



ə

 buz 


sah

əsinin  azalması  və

  suitil

ə

ri  c



ə

nuba  erk

ə

n  miqrasiyaya  m



ə

cbur  ed


ə

n  buzun  tez 

ə

rim


ə

si  il


ə

 

ba



ğlıdır. 

     


Küçükl

ə

rin  yet



ə

rinc


ə

  qidalana  bilm

ə

m

ə



si  v

ə

  cavan  növl



ər  arasında  ölüm  faizinin  daha  yüksə

olması  da  mümkündür.



 

Moskvada  görüşdə

 

L.  Dmitriyeva  da  Şimali  Xə



z

ə

rd



ə

  son  ill

ə

rd

ə



  buz 

sah


əsinin azaldığını qeyd etmişdir.

     


Suitil

ə

rin Orta v



ə

 C

ə



nubi X

ə

z



ə

r

ə



 

yaz miqrasiyaları ə

rzind

ə

 suitil



ə

rin 


ə

ks

ə



riyy

əti şə


rq sahili boyunca 

h

ə



r

ə

k



ə

t  edir  (t

ə

xmin


ə

n  75,000-80,000  növ)  v

ə

 

qalanı  qə



rb  sahili  boyunca  gedir  (15,000-20,000 

növ). Suitil

ə

rin bir hiss



ə

si (5,000-10,000 növ) 

Şimali Xə

z

ə



rd

ə

 



qalır. Yazda aprel ayından iyun ayına 

q

ə



d

ə

r  suitil



ər  İrana  çatana  kimi  onların  Azərbaycanda  bolluğu  20,000

-

ə



  çata  bil

ə

r.  Yazda 



ə

h

ə



miyy

ə

tli sayda suitil



ə

r (500-


ə

 q

ə



d

ər) Abşeron yarımadasının adalarında 

(Malaya Plita, Bol

ş

aya 



Plita,  Podplitoçn

ı

,  Dardanella,  Baklaniy,  C



ə

nub  dili  v

ə

 

Urunos  adası,  Çilov  adasının  bir  hissə



si) 

istirah


ə

t edirl


ə

r.   


İyun  ayından  başlayaraq  suitilə

rin 


ə

h

ə



miyy

ə

tli  hiss



ə

si  (10-15  min  suiti)  yayda  kök

ə

lib  piyl



ə

nm

ə



üçün Az


ərbaycan akvatoriyasından İranın ərazi sularına (Cə

nubi X


ə

z

ə



r) miqrasiya edirl

ə

r v



ə

 onlar 


orada  tez-

tez  balıqçı  torlarına  düşürlə

r.  (Düzdür:  Ab

şeron  arxipelaqı  və

  Az

ərbaycan  akvatoriyası 



f

ərqli  anlayışlardır. 

Ab

ş

eron  arxipela



qı  Abşeron  Yarımadasından  şə

rqd


ə

  yerl


əşə

n  kiçik  adalar 

qrupudur,  amma  Az

ərbaycan  akvatoriyası  şimalda  Yalama  də

niz  sahili  il

ə

 



başlanan

  v


ə

 

Az



ərbaycanın  cə

nubunda  Astara 

yaxınlığında  başa  çatan  böyük  bir  ərazidir.  (İstinad  30  –

 

Heyb



ə

tov, 2010).   

Yay  dövründ

ə

  5-10  mind



ə

n  çox  olmayan  suitil

ə

r  bütöv  Az



ərbaycan  akvatoriyasında  qalır;  bu 

müdd


ə

ə



rzind

ə

 



onlar  sahilyanı  zonaya 

daxil  olmur  v

ə

  X


ə

z

ə



rin  d

ə

rinsulu  sah



ə

sind


ə

  kiçik  qruplar 

kimi  az  v

ə

  ya  çox  b



ə

rab


ər  şə

kild


ə

 

yayılırlar.  Suitilə



r  aprel  v

ə

 



oktyabr  ayları  arasında  Azə

rbaycan 


akvatoriyasının  hə

r  t


ə

r

ə



find

ə

  yeml



ə

nirl


ə

r,  sahil  x

ə

ttind


ə

n  1-3  km  uzaqda  v

ə

  d


ə

nizin  daha  d

ə

rin 


sular

ında onlar 100

-150 metr d

ə

rinliy



ə

 

dalır və



 

suyun altında 30 də

qiq

ə

y



ə

 q

ə



d

ə

r qala bilirl



ər (İstinad 

23 


 

D.  B.  Hacıyev



,  T.  M.  Heyb

ə

tov,  1995).  Ad



ə

t

ə



n  2-3  f

ə

rdd



ə

n  ibar


ət  kiçik  suiti  qrupları

  üz


ə

r

ə



Bol


ş

aya  Plita, Malaya  Plita,  Podplito

çnı

,  Dardanella,  Baklaniy   



adalarına və

  eyni  zamanda  C

ə

nub 


dili, Urunos adası və

 

Çilov adasına gedirlə



r (bax: C

ə

dv



ə

l 4).   


Yüklə 1,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin