Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Taryel Heyb ə tov t ə r ə find ə n iki t
- Sahil ə çıxan heyvanların cins tə rkibi v ə
- Buzovna və Şimal Elektrik Stansiyası arasında monitorinq zonasında suların sahilə çıxardığı Xəzər suitisi cəsədlərinin sayının dinamikası
|
2.2 Son 5 il (2010 - 2015) Xəzər suitisi haqqında məlumat (13 - 14 mart 2015 - ci il tarixində Moskvada keçirilmiş görüş) Görüşün adı : X ə z ə r suitisi (XS): cari v ə ziyy
ə t v
ə
qorunması və istifad ə
olunması ilə
bağlı probleml ə r. T əşkilatçılar : IEE RAS, D ə niz M
ə m əli Heyvanları üzrə Şura
, Rusiya Terioloji C ə miyy ə ti,
BMTİP , Lidz Universiteti Seminarın tarixlə ri v
ə yeri
– 11-13 mart 2015-ci il, in Severtsov E k o l o g i y a İ n s t i t u t u v ə
Evolution RAS (IPEE RAS), Leninski prospekt 33, Moskva 119071, RUS İYA
. Taryel Heyb ə tov t ə r ə find ə n iki t əqdimat keçirilmişdir: 1. Az
ə rbaycanda X ə z
r suitil ə rinin cari v ə ziyy
ə ti, suitil ə r üçün t
ə bii mühitl ərin qorunması
– v ə ziyy ə t v ə perspektivl ə r.
2. Az ə rbaycanda X ə z ə r suitisinin ölümü – s ə b ə bl ə r v ə h əll yolları
Şə kil 2: X ə z ə rd ə suitil ərin ümumi bolluğu , 13- 14 martda Moskvada keçirilmiş Xə z ə r suitisin ə h əsr edilmiş Sonuncu Görüşə uyğun olaraq:
Hazırda Xə z ə rd ə suitil
ərin ümumi bolluğu 100,000-
105,000 növ civarında müə yy ə nl əşdirilmişdir. Bolluq 10 il ə rzind ə XBST t ə r
find ə n (Darvin T əşə bbüs layih əsi) Şimali Xə z ə rd ə
aparılmış aeroç
əkilişlə r əsasında müə yy ə nl əşdirilmişdir (L. Dmitriyeva, 2015. Xə z ə r suitisinin yataq yerl ə rinin 2005-2012-ci ill ə rd ə aeroç
əkilişlə r vasit
ə sil
ə
qeydiyyatının aparılması, xülasə ). Moskvada Rusiya aliml
ə ri bu göst ə ricil
ə ri suitil ərin bolluğunun daha yüksə k s
ə viyy
ə d ə , y ə ni 400,000 v ə 450,000 arasında olması ilə
bağlı m ə lumatla tutuşdurmağa və bunun son 20 ild ə h
ə qiq
ə t ə n d əyişmə
diyini sübut etm ə y
çalışmışlar. Onlar öz nə tic ə
ə z ə rin Rusiya sektorunda termal aerot ə dqiqata əsaslandırmağa cəhd etmişlər (V. Çernyuk, S. Şipulin, V. Kuznetsov). Amma onlar ə vv ə lc ə öz t ə dq iqatlarını yalnız bir il ə rzind
ə t
ə kc ə Rusiya ə razisind ə qeyri-münt ə z
kild ə
aparmışlar, halbuki hazırda ə ks ə
ə r Qazaxstanın ə razisind ə cütl əşə r ək çoxalırlar. Rusiyanın ə razisind ə
suitil ərin çoxalması adə t ən mülayim qışlarda baş verir, sərt qışlarda onlar yalnız Qazaxstanın şə rq sahill
ə rind
ə
balalayırlar. C ə dv ə l 1: Sahil ə
çıxan heyvanların cins tə rkibi v ə
Abşeron yarımadasının şimal sahilində hamil
ə
dişi heyvanların nisbə ti Sahil ə çıxan heyvanların cins tə rkibi v ə Abşeron yarımadasının şim al sahilind ə hamil ə dişi heyvanların nisbə ti
r ∑ nümun ə % ♂ erk ə k % dişi % embrion il ə 2000
221 57,5%
42,5% 2,7 %
2001 214
63,5% 36,5%
0,5% 2002
41 41,5%
58,5% 2,4%
2003 67
31,3% 68,7%
6% 2004
35 42,8 %
57,2% 2,8%
2005 54
51,5 % 48,5%
3,7% 2006
56 32%
68% 8,9%
2007 27
40,7% 59,3%
11,1% 2008
36 38,9%
61,1% 16,6%
2009 13
38,5% 61,5%
7,7 % 2010
23 52,2%
47,8% 13%
2011 34
58,8% 41,2%
11,8% 2012
31 48,4%
51,6% 9,7%
2013 42
42,5% 57,5%
11.9% 0 50 100 150
200 250
300 1 9 7 1 г 1 9 7 2 г 1 9 7 3 г 1 9 7 4 г 1 9 7 5 г 1 9 7 6 г 1 9 7 7 г 1 9 7 8 г 1 9 7 9 г 1 9 8 0 г 1 9 8 1 г 1 9 8 2 г 1 9 8 3 г 1 9 8 4 г 1 9 8 5 г 1 9 8 6 г 1 9 8 7 г 1 9 8 8 г 1 9 8 9 г 1 9 9 0 г 1 9 9 1 г 1 9 9 2 г 1 9 9 3 г 1 9 9 4 г 1 9 9 5 г 1 9 9 6 г 1 9 9 7 г 1 9 9 8 г 1 9 9 9 г 2 0 0 0 г. 2 0 0 1 г 2 0 0 2 г 2 0 0 3 г 2 0 0 4 г 2 0 0 5 г 2 0 0 6 г 2 0 0 7 г 2 0 0 8 г 2 0 0 9 г 2 0 1 0 г 2 0 1 1 г 2 0 1 2 г 2 0 1 3 г 2 0 1 4 г Buzovna və Şimal Elektrik Stansiyası arasında monitorinq zonasında suların sahilə çıxardığı Xəzər suitisi cəsədlərinin sayının dinamikası
Diaqramda göst ərildiyi kimi (Şə kil 1), suitil ərin sayının qəfil azalması 21 -ci ə
ə vv ə lind ə
başlanmışdır. 2000 v
ə 2001-ci ill ə rd
suitil ə rin ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə
ölüm halı belə bir faktla n ə tic ə l ənmişdir ki, 2002 -ci ild
ən başlayaraq suitilərin bolluğu 100,000-105,000-d ən çox olmamış və
bu tendensiya 2009-cu il ə q ə d ə r davam et miş dir. 2009-cu ild ə
çıxardığı cə s ə
ə rin
sayı 1971 -ci ild
ə n keç
ə n müdd
ə t ə rzind ə
ən aşağı göstə rici (13 nümun ə) olmuşdur. Növbə ti ill
ə rd ə dalğaların sahilə
çıxardığı cə s ə dl ərin sayı az
olaraq qalmışdır; bununla belə, onların sayı asta -asta
çoxalmağa meyl etmişdir və bu m
ə nz ə r ə X ə z ə rd ə suitil ərin bolluğunda da müşahidə
olunmuşdur. 2014-cü ild ə
çıxardığı cə s ə
ərin sayı monitorinqi
aparılan Buzovna- Şimal Elektrik Stansiyası sahə sind ə
yox, Nardaran, Pirşağa, Novxanı kə ndl
ə rind
ə v
ə
Sumqayıt şə h ə rind ə
ə h ə miyy ə tli d
ə r ə c ə d ə
çoxalmışdır. X ə z ə rd ə suitil ərin bolluğunun stabilləşmə si haqqında danışmaq hə l ə
çox tezdir, amma suların sahilə
çıxardığı cə s ə dl ərin sayının artmasının iki mümkün interpretasiyası vardır: ya suitilərin bolluğu asta - asta artır, ya da 2014-cü ild ə
suların sahil
ə
çıxardığı cə s ə dl ərin sayı brakonyerlik sə viyy
ə sind
ə
artım ilə ə laq ədar olaraq çoxalmışdır.
Sahild ə
tapılmış heyvanlar arıq və ya x
ə st ə olmamışlar. Onların hamısı yaxşı yemlənmiş və yet ə
d ərialtı piyə
malik olmuşlar. 1971-ci ild ə n öt
ə n müdd
ə td ə çox erk ə n miqrasiyalar v ə
ya suların sahilə çıxardığı cə s ə
ə r olmamışdır; bun unla bel ə , 2009-cu ild ə n d
ə nizin Az
ə rbaycan sektorunda suitil ə rin erk
ə n görünm
ə si
halları daha tez - tez baş vermə y ə
başlamışdır (bax: Cə dv ə l 3). Şübhəsiz ki, bu, Şimali Xə z ə
ə buz
sah əsinin azalması və suitil ə ri c ə nuba erk ə n miqrasiyaya m ə cbur ed
ə n buzun tez ə rim
ə si il
ə
ba ğlıdır.
Küçükl ə rin yet ə rinc
ə qidalana bilm ə m
si v ə cavan növl ər arasında ölüm faizinin daha yüksə k olması da mümkündür. Moskvada görüşdə
L. Dmitriyeva da Şimali Xə z ə rd ə son ill ə rd
buz sah
əsinin azaldığını qeyd etmişdir.
Suitil ə rin Orta v ə C ə nubi X ə z ə r ə yaz miqrasiyaları ə rzind ə
ə rin
ə ks ə riyy əti şə
rq sahili boyunca h ə r ə k ə t edir (t ə xmin
ə n 75,000-80,000 növ) v ə
rb sahili boyunca gedir (15,000-20,000 növ). Suitil ə rin bir hiss ə si (5,000-10,000 növ) Şimali Xə z ə rd ə
qalır. Yazda aprel ayından iyun ayına q ə d ə r suitil ər İrana çatana kimi onların Azərbaycanda bolluğu 20,000 - ə çata bil ə r. Yazda ə h ə miyy ə tli sayda suitil ə r (500-
ə q ə d ər) Abşeron yarımadasının adalarında (Malaya Plita, Bol ş aya Plita, Podplitoçn ı , Dardanella, Baklaniy, C ə nub dili v ə
si) istirah
ə t edirl
ə r.
İyun ayından başlayaraq suitilə rin
ə h ə miyy ə tli hiss ə si (10-15 min suiti) yayda kök ə lib piyl ə nm ə k üçün Az
ərbaycan akvatoriyasından İranın ərazi sularına (Cə nubi X
ə z ə r) miqrasiya edirl ə r v ə onlar
orada tez- tez balıqçı torlarına düşürlə r. (Düzdür: Ab şeron arxipelaqı və Az ərbaycan akvatoriyası f ərqli anlayışlardır. Ab ş
qı Abşeron Yarımadasından şə rqd
ə yerl
əşə n kiçik adalar qrupudur, amma Az ərbaycan akvatoriyası şimalda Yalama də niz sahili il ə
başlanan v
ə
Az ərbaycanın cə nubunda Astara yaxınlığında başa çatan böyük bir ərazidir. (İstinad 30 –
Heyb ə tov, 2010). Yay dövründ ə 5-10 mind ə n çox olmayan suitil ə r bütöv Az ərbaycan akvatoriyasında qalır; bu müdd
ə t ə rzind ə
onlar sahilyanı zonaya daxil olmur v ə X
ə z ə rin d ə rinsulu sah ə sind
ə kiçik qruplar kimi az v ə ya çox b ə rab
ər şə kild
ə
yayılırlar. Suitilə r aprel v ə
oktyabr ayları arasında Azə rbaycan
akvatoriyasının hə r t
ə r ə find ə yeml ə nirl
ə r, sahil x ə ttind
ə n 1-3 km uzaqda v ə d
ə nizin daha d ə rin
sular ında onlar 100 -150 metr d ə rinliy ə
dalır və suyun altında 30 də qiq ə
ə q ə d ə r qala bilirl ər (İstinad 23
–
D. B. Hacıyev , T. M. Heyb ə tov, 1995). Ad ə t ə n 2-3 f ə rdd ə n ibar
ət kiçik suiti qrupları üz
ə r ə k Bol
ş aya Plita, Malaya Plita, Podplito çnı , Dardanella, Baklaniy adalarına və eyni zamanda C ə nub
dili, Urunos adası və
Çilov adasına gedirlə r (bax: C ə dv ə l 4).
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|