Elektr energiyani ishlab chiqarish uzatish va taqsimlash

V U U nom .

(6.3)

Kuchlanishning og‘ishi nominalga nisbatan foiz hisobida quyidagicha aniqlanadi:

97

V %	U Unom	100% .		(6.4)
	^Unom

Kuchlanish o‘zgarishining diapazoni – bu kuchlanish bir marta o‘zgarganda uning oldingi va keyingi amplituda yoki ta’sir etuvchi qiymatlari orasidagi farqdir.
Kuchlanish o‘zgarishining diapazoni quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

Vt %			^U i ^Ui 1			100% ;	(6.5)
			^2^Unom

bu yerda, U_i , U_{i 1} – kuchlanishining ketma-ket keluvchi amplituda qiymatlari. Agar eng katta va eng kichik qiymatlar U_max va U_min ketma-ket ravishda kelsa, u holda kuchlanish o‘zgarishining diapazoni quyidagiga teng:

_{V %} ^U max ^Umin


_t ^2Unom

100% . (6.6)

Kuchlanish o‘zgarishi diapazonining me’yori va uning ruxsat etilgan qiymatlari faqat yoritish qurilmalarining kirishlarida belgilangan. Elektr energiyaning boshqa qabul qilgichlari uchun kuchlanish o‘zgarishining diapazoni me’yorlanmaydi.


Kuchlanishning teskari ketma-ketlik koeffitsiyenti – bu kuchlanishning nosimmetrikligini belgilovchi sifat ko‘rsatkichidir,%:

^K2u		^U2(1)		100% .	(6.7)
	^U nom

Bu yerda, U₂₍₁₎ – umumiy chastotali uch fazali tizim teskari ketma-ketlik kuchlanishining ta’sir etuvchi qiymati

Uch fazali to‘rt o‘tkazgichli sistemaning nol ketma-ketlik koeffitsiyenti K_0i ham shu tartibda aniqlanadi. K _0i koeffitsiyenti K_2i koeffitsiyentini aniqlash formulasi bo‘yicha topilib , faqat U₂₍₁₎ o‘rniga

umumiy chastotali nol ketma-ketligi kuchlanishining ta’sir etuvchi qiymati U₀₍₁₎ qo‘yiladi.

Kuchlanishlar egri chizig‘ining nosinusoidallik koeffitsiyenti:

	N
^K NSi	U ^2	100% .	(6.8)
	1

^U nom

Bu yerda, U – kuchlanishni - chi garmonik tashkil etuvchisining ta’sir

etuvchi qiymati; – kuchlanishni garmonik tashkil etuvchisining tartibi; N – kuchlanishni hisobga olivchi garmonik tashkil etuvchilari so‘ngisining tartibi.

98

K _NSi ni aniqlashda tartibi 40 va (yoki) qiymati 0,3% dan kichik bo‘lgan garmonik tashkil etuvchilarni hisobga olmaslikka ruxsat etiladi.
EESK ruxsat etilgan qiymatlari quyidagicha me’yorlangan:

normal maksimal

elektr tarmoqda kuchlanishning og‘ishi:
1 kv gacha	5	10
6-20 kv	-	10
35 kv va yuqori	-	-
nosinusoidallik koeffitsiyenti,
(%dan ortiqmas):
1 kv gacha	5	10
6-20 kv	4	8
35 kv	3	6
110 kv va yuqori	2	4
kuchlanishning toq garmonik tashkil
etuvchisi koeffitsiyenti, (%dan ortiqmas):
1 kv gacha	-	6(3)
6-20 kv	-	5(2,5)
35 kv	-	4(2)
110 kv va yuqori	-	2(1)
Kuchlanishning teskari ketma-ketlik	koef-
fitsieynti, (%dan ortiqmas):	2	4
Kuchlanishning nol ketma-ketlik koef-
fitsiyenti (%dan ortiqmas):	2	4
Chastotaning og‘ishi, Gs:	0,2	0,4

Elektr energiya sifatini pastligining tarmoqlar va elektr jihozlariga ta’siri elektr energiya isrofining ortishi; jihozlarning xizmat muddatini qisqarishi; ishlab chiqarish darajasining pasayishi; sifatning yomonlashuvi va ba’zan yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarilishiga olib keluvchi texnik zararlarda ko‘rinadi.


Elektr tarmoq va jihozlaridagi quvvat isrofi kuchlanish qiymatiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Masalan, yuk isroflari, ya’ni elektr uzatish liniyalari (EUL) va transformatorlarning cho‘lg‘amlaridagi isroflar, tokning kvadratiga to‘g‘ri va kuchlanishning kvadratiga teskari proporsionaldir. Salt ishlash isroflari kuchlanishning kvadratiga to‘g‘ri

99

proporsionaldir. Bundan kelib chiqadiki, kuchlanishni rostlash quvvat va energiya isroflarini o‘zgartiradi.

Toklar va kuchlanishlar simmetrikligi va sinusoidalligining buzilishi EUL, transformatorlar, aylanuvchi mashinalar va kondensator batareyalarida qo‘shimcha isroflarni hosil qiladi. Shu sababli elektr energiya sifatini oshiruvchi tadbirlar elektr energiya isrofining kamayishiga olib keladi.

Elektr energiya sifatining elektr jihozlariga xizmat qilish muddatiga ta’siri asosan o‘tkazgichlar va izolatsiyadagi haroratning ruxsat etilgan qiymatidan ortib ketishi natijasida ularni tez eskirishida namoyon bo‘ladi. Cho‘g‘lanma lampalar xizmat muddatining kamayishiga kuchlanishning musbat og‘ishi xususan kuchli ta’sir etadi. Yuqori garmonikalar, xususan rezonans yuz berganda, kondensator batareyalarining ishdan chiqishiga olib keladi.

Texnologik zarar – texnologik jarayon va ishlab chiqariluvchi mahsulot turlari bilan belgilanadi. Odatda, texnologik zarar ishlab chiqariluvchi mahsulot miqdori yoki sifatining pasayishi, mahsulotning brak bo‘lishi va hattoki, texnologik jarayonning buzilishida namoyon bo‘ladi. Mahsulot miqdori va sifatining pasayishi mahsulot umumiy narxi o‘zgarishining berilgan kuchlanish darajasiga bog‘lanishini belgilovchi iqtisodiy xarakteristika bilan baholanadi. Eksperimental iqtisodiy xarakteristikalar har bir turdagi korxonalar uchun olinadi. Har xil korxonalar uchun ular turlicha. Ayrim korxonalarda texnologik jarayon kuchlanish sifatiga juda sezgir bo‘lsa, ayrimlarida aksincha.

Texnologik jarayonlarning buzilishi avtomatika sistemalarining noto‘g‘ri ishlashi natijasida sodir bo‘ladi. Avtomatik boshqaruv sistemalari elektr energiyasi sifatiga sezgir bo‘lgan ko‘plab elektron elementlardan tashkil topgan.

Sanoat va shahar elektr tarmoqlarida elektr energiyaning texnologik zarar va isrofni belgilovchi asosiy sifat ko‘rsatkichi bo‘lib kuchlanishning og‘ishi hisoblanadi. Qator ishlab chiqarish korxonalari uchun kuchlanish sifatining pastligidan ko‘riladigan iqtisodiy zarar asosiy o‘rin kasb etadi. Kuchlanishning pasayishi lampalarning yorug‘lik berishini tez kamayishiga olib keladi. Shahar tarmoqlarida kuchlanishning nostabilligi ommaviy ravishda kuchlanish stabilizator-laridan foydalanishni talab etadi.

EESKni quvvat isrofi, jihozlarning xizmat qilish muddatini kamayishi, ishlab chiqariluvchi mahsulot miqdori va sifatini pasayishiga ta’sirining kattalik darajasi bo‘yicha quyidagi ketma-ketlikda ifodalash

100

mumkin: 1) kuchlanish va chastotaning og‘ishi; 2) kuchlanish va tokning nosimmetrikligi; 3) kuchlanish va toklar egri chiziqlarining nosinusoidalligi; 4) kuchlanish o‘zgarishining diapazoni. Texnologik jarayonlarga ta’sirining kattalik darajasi bo‘yicha esa ketma-ketlik quyidagicha: 3, 4, 2, 1.