Elektr sistemalarni holatini ifodalovchi nochiziqli tugunlar tenglamalarini tuzish

2. Elektir toki. Atomlarning qutublanishi
Elektir toki zaryadlangan zarrachalarning tartibiy harakatidan iborat. Demak, agarda jisimda tonlarga nisbatan yo’nalib harakatlanuvchi ozob elektronlar mavjud bo’lsa, u holda jisimda elektir toki oqadi. Shu bilan birga ion va elektronlarning makroskopik oqimining mavjudligiga qaramasdan jism zarrachalarining makroskopik yig’ma tezligi nolga teng bo’lishi mumkun.
Elektir toki o’z tabiatiga ko’ra intensiv tartiblangan diffuziyaga o’xshash. Tokni ham muvazanatdagi, ham harakatdagi muhitlarda qarash mumkin. Tokning zichligi J tok zichligi vektori bilan xarakterlanadi, uning miqdori J’ vektorga perpendikulyar birlik yuzadan vaqt birligida o’tuvchi yig’ma (yig’indi) zaryadlar miqdoriga teng.
Oddiy sharoitda modda atomi elektro- neytrdir uning yig’ma zaryadi nolga teng, ammo agarda bir biriga yaqin joylashgan atomlar to’plami E bo’lgan, u holda ularning har birida zaryadlar bir biriga nisbatan ko’radi – netral atom esa dipolga yoki multiboyga o’xshash bo’lib qoladi.
Bu hodisa qutublanish deyiladi. Ko’p miqdordagi qutublangan molekula va atomlarning tashqi elektir maydoni ta’sirida tartibli joylashishi makroskopik effektga olib keladi, yani muhit makroskopik qisimlarining elektir qutublanishiga, ayonki, xaotik issiq harakat, umuman olganda, makroskopik gutblanish payda bo’lishiga to’siq bo’ladi.
3. Magnit o’zaro ta’sir
Tinch holatdagi zaryadlarga zarrachalarinng yuqorida ko’rsatilgan o’zaro ta’sirdagi tashqari yana magnit o’zaro ta’sir ham mavjud. Masalan, ma’lumki, temirni magnitlasak u temir kukunlarini o’zigaq tortadi, kompasning magnitlangan strelkasi.
Yr meridiani bo’ylab joylashgan. Demak, yerda har doim kompas stelkasini aniq bir yo’nalishga buruvchi kuchlar mavjud.
Magnit o’zaro ta’siri borligi sababli magnit zaryadni kiritish va ular uchun kulon gonuniga (elektir zaryadlar uchun) o’xshash qonunni yozishga harakat qilindi. Ammo, tabiatda hech qanday magnit zaryadi mavjud emas ekanligi aniqlandi, magnit o’zaro tasirlar esa elektir toklari (ya’ni harakatlanuvchi zaryadlar) o’zaro ta’siriga obvb boriladi. Xususan, har xilmiqdorlarning magnit xossalari atom ichida elektronlarning yadro atrofidagi harakati hisobiga hamda elektron va yadrolarining xos ” ayshlanishi ” hisobiga o’quvchi mikroskopik tok mavjudligi bilan tushuntiriladi. Oddiy sharoitlarda ko’pgina jisimlarda atomlar xaotik orienttilangan va atom ichidagi tokning ta’siri bilinmaydi.